(1)
فلك، آغ اوغلون اؤلسون،
باغري داغ اوغلون اؤلسون.
آزار لاييب ياتماييب،
ساپباساغ اوغلون اؤلسون.
(2)
عزيزييم، اوزولسون،
اينجه بئلين اوزولسون.
گلين گئدن گئجهسي،
الين ياردان اوزولسون.
(3)
چكين هالاي دوزولسون،
خمار گؤزلر سوزولسون.
كيم هالايا گيرمسه،
الي ياردان اوزولسون.
ناصر احمدی
(9)
عزيزيم، گونده دوشر،
كؤلگهيه گون ده دوشر.
نه گوناهكار بندهيم،
گوناهيم گونده دوشر.
(10)
پنجرهدن داش گلير،
خمار گؤزدن ياش گلير.
1. بال توتار، بارماق یالار.
Bal tutar, barmaq yalar.
(کسی که عسل میگیرد، انگشت خود را میلیسد. معا: کس عسل بینیش از این کندو نخورد!)
2. بوستان مصاحبت گؤتۆرمز.
Bustan musahibət götürməz.
(بوستان همنشین برنمیدارد.)
حاضیرلایان: ناصر احمدی
(82)
بولاغين باشينا گل،
ديبينين داشينا گل.
گلمسن، قوتور دوشسون،
قاشينا - قاشينا گل.
(83)
من عاشيقم، اوو دگيل،
چاخماق دگيل، قوو دگيل،
(14)
عزيزيم، اؤز ياريما،
سؤز دئديم اؤز ياريما.
قوزو قوربان كسرم،
گلنده اؤز ياريما.
(15)
چاي قيراغي چتنه،
گول گؤندرديم وطنه.
اللـه قسمت ائيلسين،
اؤز كؤنلومه ياتانا.
(1)
عزيزييم، «سالماس»-ا،
«خوي»دان گئدير«سالماس»-ا.
بنده، بندهيه نئينر ؟
آللاه گؤزدن سالماسا.
(2)
آفتافا ووردوم داشا،
قوم قوورولا، سو داشا.
يا«محمد»، يا«علي»،
يازيليبدير بو داشا.
حاضیرلایان: ناصر احمدی
(1)
نارينجا باخ نارينجا،
ساخلارام سارالينجا.
اللـه مني اؤلدورمه،
آرزيم يئرين آلينجا.
(2)
اوتاقدا ايپک خالچا،
کيم قاتلايا، کيم آچا؟
قوربان اولوم ياريما،
گولدوره گؤيلوم آچا.
حاضیرلایان: ناصر احمدی
(1)
خالچارلار بوتا - بوتا،
كيم سئوه، كيم اونودا؟
اؤلنده بيرگه اؤلك،
قويولاق بير تابوتا.
(2)
نارينجا باخ، نارينجا،
ساخلارام سارالينجا.
اؤلهيديم، قورتولايديم،
بو گونلره قالينجا.
(73)
ياراسيز،
خسته اولماز ياراسيز.
كور اولسون گؤزون، فلك
هارام قالدي ياراسيز.
(74)
قرنفيلم، قلمسيز،
قراريم گلمير سنسيز.
يوخو حرامين اولسون،
نئجه ياتيرسان منسيز.
(75)
قرنفيلم، قلمسيز،
قراريم گلمز سنسيز. . .
حاضیرلایان: ناصر احمدی
(62)
قيرمزي دير كوركون يار،
چيخ كوچهده گؤركون يار.
سئويب آلا بيلمهسن،
يئره گيرسين بؤركون يار.
(63)
ايشيم دوشدو بنده يار،
جان قالمادي تنده يار.
تانري مني اؤلدورسون،
سن ده قورتار، من ده يار.
حاضیرلایان: ناصر احمدی
قارقيشلار ـ بددعالار
(53)
ائلهمي، آتان داغلار،
يار دردي آتان داغلار.
قوروسون منيم ديليم،
درده نه آتان داغلار.
(54)
دومان دير باشين، داغلار،
بيلينمير ياشين، داغلار.
ياردان خبر وئرمسن،
سؤكولسون داشين، داغلار.
(46)
بو داغلار آزا داغلار،
قول اولان آزاد، آغلار.
سنين ده منيم تكي،
مارالين آزا، داغلار.
(47)
بو داغلار قوشا داغلار،
چاتيب باش - باشا داغلار.
سنده ياري ايتيرديم،
دؤنرديز داشا داغلار.
1. خِیردن خِیر تاپارسان.
Xeyrdən xeyr taparsan.
(از خیر و خوبی است که خوبی مییابی.)
2. خمیرلییه چؤرک بورج وئرهرلر.
Xəmirliyə çörək borc verərlər.
(به خمیرگیر نان قرض میدهند.)
3. خلقین دیلیندن قورتارماق اولماز.
Xəlqin dilindən qurtarmaq olmaz.
(از زبان مردم نمیتوان رها شد. معا: در دروازه را میتوان بست، در دهان مردم را نمیشود بست.)
4. خانخواه کؤنلۆندن گئچن یولدا مهمان آرزوسو.
Xanxah könlündən geçən yolda mehman arzusu.
حاضیرلایان: ناصر احمدی
(34)
باخ سمايا،
باش قالدير، باخ
سمايا.
ذرهجه حسنون گؤرسم،
نامردم باخسام آيا.
(35)
قارانقوشام، قارانقوش،
قاناديم آيريج - آيريج،
مني ووران بگ اوغلو،
قان قوسسون اوووج ـ اوووج.
(36)
او تاي، بو تايا باخار،
حاضیرلایان: ناصر احمدی
(17)
يامان يارا،
يامان درد، يامان
يارا.
مني ياردان ائدهني،
چيخارتسين يامان يارا.
(18)
اوز توتوب «علي يار»- ا،
يوللانيم «علي يار»- ا.
مني ياردان ائدهنين،
يئتمهسين الي، يارا.
(19)
آغاج باشيندا قورا،
حاضیرلایان: ناصر احمدی
(1)
آدیم دیر آلا پاختا،
یووامی قوررام تاختا.
یووامی اوچورانلار،
قان قوسسون لاختا ـ لاختا.
(2)
آديم دير آلاپاختا،
يووامي قوررام تاختا.
مني توتان خاناوغلو،
قان قوسسون لاختا ـ لاختا.
(3)
عزيزيم، «قاراچيق»- ا،
يول گئدير «قاراچيق»- ا.
بو ائله كم باخانين،
مرحوم جمشید شیبانی
سؤزلرین بالدیر سنین،
اؤرپڲین والدیر سنین،
گۆل اندامین بوللوردیر،
یایلیغین آلدیر سنین.
آراز آخیر آرادان،
جۏشوب گلیر هارادان،
نغمهسینه قولاق وئر،
قاندیر، آخیر یارادان.
آردینی اوخو
1. اوّل یولداش، آندان یول.
Əvvəl yoldaş, andan yol.
(اول رفیق، بعد راه.)
2. اوج ائو کؤچندن سونرا اورتا ائو اوج اولار.
Uc ev köçəndən sonra orta ev uc olar.
(وقتی خانهی اول کوچ کرد، خانهی وسطی، اوّلی میشود.)
3. اوت یئریده قالیر، مال برکده.
Ot yerdə qalır, mal bərkdə.
(علف در جایش میماند و ثروت در جای امن.)
(1) عزیزی یم، یان اوتا، (2) دؤوران دولاندي چارخا، |
| (5) عزيزيم، آلما قالا، (6) عزيزيم، گؤز اودونا، |
1. آناسینا باخ قیزینی آل، قیراغینا باخ بئزینی آل.
Anasına bax, qızını al, qırağına bax bezinı al.
(معا: مادر را ببین، دختر را بگیر، طرازش را ببین، پارچه را بخر.)
2. اصیل آزماز، یاغ ایماز.
Əsil azmaz, yağ imaz.
(اصالت از بین نرود و روغن صاف نشود.)
ناصر احمدی
(1)
عزیزی یم، یان اوتا،
قنشر سالون، یان اوتا
نامرده بویون اگمه،
اوزرلیک اول، یان اودا
(2)
دؤوران دولاندي چارخا،
گون گئچدي قورخا ـ قورخا.
نامرده ياخا وئرمه،
مرده ياناش، اول آرخا.
منبع: ضروب امثال ترکیه، مقدمه و تصحیح: دکتر ح. م. صدیق، تهران، نشر تکدرخت، ۱۳۸۹.
انتشار مجموعههای حاوی ضربالمثل از اهمیت شایانی برخوردار است. در میان بسیاری از ملتها امر گردآوری و تحقیق بر روی ضربالمثلها و حتی پژوهش تطبیقی میان ضربالمثلهای زبانهای گوناگون به فرجام رسیده است. در زبان انگلیسی اکنون ضربالمثلشناسی به درختی پر شاخ و برگ از دانش فولکلور پژوهی تبدیل شده است. در روسی، آلمانی نیز همین گونه است. در کشورهای همسایهی ما مثلا ترکیه نیز تحقیق بر روی ضربالمثلها به عنوان گونهای از گونههای ادبیات شفاهی سالهاست که شتاب دارد. ما نیز در ایران کم و بیش به برخی پژوهشها دست زدهایم.
در فارسی، گذشته از امثال و حکم[1] دهخدا و نگاشتههای صادق هدایت، نمیتوان از کتاب کوچه[2]ی احمد شاملو و فرهنگ امثال سخن[3] حسن انوری به سادگی رد شد. به ویژه دو تن اخیر زحمات سنگینی در زمینهی گردآوری ضربالمثلها کشیدهاند. اما پیوسته این ایراد بر همهی فارسیپژوهان وارد است که میان ضربالمثل با تعبیر و اصطلاح، کلمات قصار و مصراعها و ابیات مشهور شعرا فرقی نمینهند
منبع: ضروب امثال ترکیه، مقدمه و تصحیح: دکتر ح. م. صدیق، تهران، نشر تکدرخت، ۱۳۸۹.
انتشار مجموعههای حاوی ضربالمثل از اهمیت شایانی برخوردار است. در میان بسیاری از ملتها امر گردآوری و تحقیق بر روی ضربالمثلها و حتی پژوهش تطبیقی میان ضربالمثلهای زبانهای گوناگون به فرجام رسیده است. در زبان انگلیسی اکنون ضربالمثلشناسی به درختی پر شاخ و برگ از دانش فولکلور پژوهی تبدیل شده است. در روسی، آلمانی نیز همین گونه است. در کشورهای همسایهی ما مثلا ترکیه نیز تحقیق بر روی ضربالمثلها به عنوان گونهای از گونههای ادبیات شفاهی سالهاست که شتاب دارد. ما نیز در ایران کم و بیش به برخی پژوهشها دست زدهایم.
در فارسی، گذشته از امثال و حکم[1] دهخدا و نگاشتههای صادق هدایت، نمیتوان از کتاب کوچه[2]ی احمد شاملو و فرهنگ امثال سخن[3] حسن انوری به سادگی رد شد. به ویژه دو تن اخیر زحمات سنگینی در زمینهی گردآوری ضربالمثلها کشیدهاند. اما پیوسته این ایراد بر همهی فارسیپژوهان وارد است که میان ضربالمثل با تعبیر و اصطلاح، کلمات قصار و مصراعها و ابیات مشهور شعرا فرقی نمینهند
برخی از ضربالمثلهایی که در این نسخه ضبط شده است، روایتی از کلمات قصار جاری در افواه است که گویندهی آن نزد همگان شناخته شده است. مانند:
بیلمهمک عیب اولماز. (= ندانستن عیب نیست).
توکل راحاتلیقدیر. (= توکل آسودگی است).
بوگۆنۆن فورصتینی دالییا قویمان اولماز. (= کار امروز به فردا مفکن).
که مضامین آنها در کلمات قصار منسوب به مولای متقیان حضرت علی (ع) و جز آن موجود است؛ و یا:
قناعت کیشینی گۆجلو ائدهر. (= قناعت توانگر کند مرد را).
قوّتلی گۆن دوغوشوندان بللیدیر. (سالی که نکو است از بهارش پیداست).
که به ترتیب از سعدی و شیخ بهایی است.
منبع: ضروب امثال ترکیه، مقدمه و تصحیح: دکتر ح. م. صدیق، تهران، نشر تکدرخت، ۱۳۸۹.
تمثیل در لغت به معنای مثل آوردن و تشبیه کردن چیزی به چیز دیگر، و در اصطلاح مطلبی حکیمانه است که گوینده از آن برای بیان مقاصد و اثبات ادعای خویش بهره میگیرد. مثل:
دگیرماندان اون گئدهر، اوغول سنن تنگ گئدهر.
که در این جمله، گوینده با استفاده از یک امر مورد قبول عامه به تأثیر و تفهیم سخنش میافزاید. به واقع تمثیل خودگونهای از تشبیه است و مانند تشبیه به مقایسه و برقراری شباهت میان دو چیز میپردازد. با این تفاوت که در تشبیه، تشابه تخیّلی است. لیک در تمثیل، تشابه بر اساس استدلالی خیالی ایجاد میشود. مثل:
اصیل آزماز، یاغ ایماز.
منبع: ضروب امثال ترکیه، مقدمه و تصحیح: دکتر ح. م. صدیق، تهران، نشر تکدرخت، ۱۳۸۹.
ضربالمثلها کهنترین گونهی ادبیات شفاهی به شمار میروند. در هر ضربالمثل استنتاجی عمیق و اندیشهای تعمیمیافته موجود است.
در یک ضربالمثل، یک نظریه و عصارهای از اندیشه و تجربه گنجانده میشود. اما در تمثیل، فقط به حادثهای ملموس اشارهای موجود است. در ضربالمثل استنباط و استنتاج وجود دارد اما در تعبیر فقط اشارهای به یک واقعه دیده میشود. مانند:
ضربالمثل
ضررین یاریسیندان قاییتماق قازانجدیر.
ائل آتان داش اوزاغا دۆشر.
مردین سۆفرهسی آچیق اولار.
آغاج بار وئرسه، باشین آشاغی سالار.
ضربالمثلها به لحاظ معنا و مفهوم دارای انواع زیر هستند:
1- 4. نتیجهی یک حادثه اجتماعی و اتفاقاتی را که برای انسانها رخ داده است بیان میکند. مانند:
دهگیرمان نوبت ایله یۆگۆنۆر.
دانا دامین تانیر.
دولو چاناغی بوش چاناغا وورماق اولماز.
کیسه آغزین آچمایینجا ایش بیتمز.
هامی کیمسهدن قیز آلماق اولار، هامی کیمسهیه قیز وئرمک اولماز.
منبع: ضروب امثال ترکیه، مقدمه و تصحیح: دکتر ح. م. صدیق، تهران، نشر تکدرخت، ۱۳۸۹.
کلمهی مرکب «ضربالمثل» در معنای مثل آوردن در میان کلام، مثل زدن و نیز به عنوان اسم در معنای «مثل» است یعنی «گفتاری کوتاه و شایع، و معمولاً در قالب بیانی کلیشهای و بیان کنندهی حالتی نمادین، با معنای عمیق و اندرزگونه، و دارای مصادیق متعدد که موضوع یا رویداد مورد مجادله و بحث را به آن تشبیه میکنند.»[1]
دهخدا، به نقل از کشاف اصطلاحات الفنون در باب معنی مثل آورده است:«سخن سایر فاشیالاستعمال که در مضرب و مورد خود مثل شده یا شود. و مراد از مورد، آن حالت اصلی است که از آن سخن اراده میگردد.»[2]
ما گوییم ضربالمثل یا آتالار سؤزۆ، در ترکی آذری یک یا دو جملهی کوتاه با کلماتی گزینش شده، موزون و همآهنگ است که با یک بار شنیدن در خاطر نقش میبندد و حاوی آموزهای اخلاقی یا اجتماعی عمیقی است و گسترهی معنایی وسیعی دارد.
به دیگر سخن، از ویژگیهای آن ایجاز است که معنای بیشتری را در لفظ اندک میگنجاند.
بسم الله الرحمن الرحیم