برگردان منظوم ترکی از غزلیات فارسی محمد فضولی

دکتر ح. م. صدیق

حکیم ملا محمد فضولی بیاتلی در کنار دیوان ترکی معروف خود، دیوانی نیز به فارسی ترتیب داده است. در دیباچه‌ای که بر این دیوان نوشته، گوید:« . . . روزي گذارم به مكتبي افتاد. پريچهره‌اي ديدم فارسي نژاد. سهي سروي كه حيرت نظاره‌ي رفتارش الف را از حركت انداخته بود و شوق مطالعه‌ي مصحف رخسارش، ديده‌ي نابيناي صاد را عين بصر ساخته بود:

سرو چمن لطف، قد دلكش او،

شمع شب قدر، عارض مهوش او.

سروي كه ز ديده مي‌خورد آب مدام،

شمعي كه هميشه از دل است آتش او.

چون توجه من ديد، از گفت‌هاي من چند بيتي طلبيد. من نيز چند بيتي از عربي و تركي به او ادا نمودم. و لطايف چند نيز از قصيده و معما

ادامه نوشته

برگردان مطلع الاعتقاد ملا محمد فضولی توسط دکتر صدیق

منبع: موج نیوز

مطلع الاعتقاد في معرفه المبدأ و المعاد فضولي در «پگاه باور»

برگردان عربی به فارسی: دکتر حسین محمدزاده صدیق

 

خبرگزاري موج - فضولي، تربه‌دار کربلا در قرن دهم، که نامي بزرگ در تاريخ ادبيات آذربايجان است، رساله‌اي به عربي دارد که در آن بحث امامت و اصطلاح «مهدي المنتظر» را وارد اين علم کرده است.

به گزارش خبرگزاري موج، متن عربي اين رساله از سوي حميد آراسلي، محمد بن تاويت الطنجي و عبداللطيف بندر اوغلو چاپ شده است.
«پگاه باور» برگردان فارسي از مطلع الاعتقاد في معرفه المبدا و المعاد است که پيرامون برخي از موضوعات علم «کلام» و «فلسفه» است. رشته کلام با مقدمه اي مفصل از مترجم آغاز شده که در آن ابتدا توضيحاتي درباره علم کلام و متکلمان مطرح شده و سپس در ارتباط با شخصيت ملامحمد فضولي و آثار فارسي،

ادامه نوشته

اوروجلوق آیی و قیرخ حدیث

 

 

به میمنت حلول ماه مبارک رمضان، کتاب «چهل حدیث» ملا محمد فضولی که دکتر حسین محمدزاده صدیق، تصحیح و با ترجمه‌های ترکی جغتایی امیرعلیشیر نوایی و ترجمه‌ی فارسی عبدالرحمن جامی مقایسه کرده‌اند، در زیر تقدیم می‌کنیم:

1- حضرت پیغمبر^(ص)ین حدیثلری

«حدیث» اسلام عالمینده ان بؤیۆک حکمتلر قایناغی کیمی تانینماقدادیر. حضرت محمد(ص)، ابدیته قاووشدوقدان سونرا، مسلمانلار داها چوخ او مبارک ذاتین حدیثلرین ضبط ائتمه‌گه احتیاج حس ائتمیشلر. قئید ائتمک لازیمدیر کی اون دؤرد معصومدان هر بیریسی دۆنیایا گؤز یوماندا، . . .

ادامه نوشته

متن رند و زاهد اثر ملا محمد فضولی

فضولی، ملا محمد. رند و زاهد، تصحیح و مقدمه: دکتر ح. م. صدیق، نشر تکدرخت، 1389.

[دیباچه]

رباعی

[مفعول مفاعلن مفاعیل فعول (ـ ـ ./ . ـ . ـ/ . ـ ـ ./ . ـ. .)]

ای بر تو سجود زاهدان وقت نماز،‌

وی رغبت رندان[1] به تو هنگام نیاز.

گر[2] اهل حقیقت است،[3] ور[4] اهل مجاز،

هر كس به زبانی به تو می‌گوید راز.

 

الهی! به حرمت زاهدان پاكیزهْ مذهب صومعه‌ی عبادت كه رندان میكده‌ی معصیت را از نشئه‌ی جام فرحْ انجام تُوبُوا إلی اللهِ بی‌نصیب نگذاری! [5] و به عزّت رندان صافیْ مشرب خرابات[6]عزلت كه زاهدان خانقاه انانیّت را از ضلالت أبَی وأسْتَكْبَرَ دور داری.

ادامه نوشته

فواید ادبی رساله‌ی رند و زاهد اثر ملا محمد فضولی

دکتر ح. م. صدیق

این اثر به نثری روان، آهنگین و مسجّع نگاشته شده که برخی از ویژگی‌های آن بدین شرح است:

1ـ 6 ـ دیباچه‌آرایی

دیباچه‌آرایی یا براعت استهلال در معنی «نوشته‌ای را به گونه‌ای خوش و برجسته آغاز کردن» است.در دیباچه‌آرایی سخنور، به گونه‌ای آغاز به سخن می‌کند که خواننده بتواند زمینه‌ی سخن را پیش‌بینی کند.

فضولی با آوردن کلماتی نظیر «مذهب» و «صومعه» در مقابل«میکده» و «معصیت» در دو سطر اوّل دیباچه و چینش واژه‌هایی در ادامه‌ی آن نظیر عزّت ←ضلالت، عزلت ←انانیّت، تسبیح اطاعت ←جام ارادت، به خواننده امکان می‌دهد که فوری زمینه‌ی کتاب را دریابد و از موضوع آن سر درآورد.

ادامه نوشته

عرفان ملا محمد فضولی

دکتر ح. م. صدیق

فضولی، بحث عرفانی را از آن‌جا شروع می‌كند كه از زبان زاهد می‌گوید:

ما یصْدُرُ مِنَ الْوَاحِدِ الاّ الْوَاحِدِ.

این ویژگی فیلسوفان مَشّایی است كه می‌گویند از واحد مِن جمیع الْجَهات وَ الْحیثیّات جز واحد صادر نمی‌شود. ابن‌سینا در الهیّات شفا در استدلال این مطلب گوید:

«خداوند كه واحد مِن جمیعِ الجهات و الحیثیات است، ذات خویش را تعقّل كرد و از این اندیشه،«عقل اوّل» پدید آمد.»

عقل اوّل دارای سه جهت یا سوی است و بر اساس آن، سه اندیشه و سه آفریده دارد:

اوّل، اندیشه‌ی مبدأ خویش كه باعث ایجاد «عقل دوّم» می‌شود.

ادامه نوشته

معرفی رند و زاهد ملا محمد فضولی

فضولی، ملا محمد. تصحیح و مقدمه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تهران، تکدرخت، 1389.

1 ـ  نام كتاب

كاتب چلبی این كتاب را رند و زاهد می‌نامد.[1] آن را گاهی رساله‌ی رند و زاهد ومحاوره‌ی رند و زاهد نیز نامیده‌اند.

2 ـ  معرفی اثر

رند و زاهد نشانگر تسلّط كم‌نظیر فضولی به تحلیل و تقریب دقایق فلسفی و كلامی و نیز، مهارت وی در سخن‌آرایی و زیبایی‌شناسی لفظی است.

اثر با تحمیدیّه آغاز می‌شود. نخست، مقدّمه‌ای در معرّفی زاهد به عنوان پدر، و رند به عنوان پسر می‌آورد. و سپس، به محاورات آن‌ها می‌پردازد. شیوه‌ی محاوره چنین است كه معمولاً زاهد به سخن آغاز می‌كند و رند به او پاسخ می‌دهد و با دلائلی سخته به رد آراء‌ زاهد می‌پردازد. و سرانجام، او را مجاب می‌سازد و مدلّل می‌دارد كه بی‌جهت به مجادله پرداخته‌اند و:

هرگاه كه اعتبار نیكی و بدی،

خیزد ز میان، مسجد و میخانه یكی است.

ادامه نوشته

بنگ و باده مثنویسی‌نین متنی

ضمن عرض پوزش، ادامه مطلب دارای اشکال بود که برطرف شد.

مقدمه، تصحیح و تحشیه: دکتر ح. م. صدیق

حکیم ملا محمد فضولی

بسم الله الرحمن الرحیم

 بحر خفیف مسدس مخبون اصلم

فعلاتن، مفاعلن، فع‌لن

. . ـ ـ   . ـ . ـ   ـ ـ

1         ای وئره‌ن بزم کائناته نسق!

بوراخان جام عشقه نشئه‌ی حق.

عشق مِیخانه‌سین قېلان معمور،

سونان آندان جهانا جامِ غرور.[1]

کیم، ائدیب اۏل غرور[2] جامېنې نوش،

اهلِ نطق اۏلا واله و مدهوش.

ادامه نوشته

بنگ و باده ملا محمد فضولی

 ضمن عرض پوزش، ادامه مطلب دارای اشکال بود که برطرف شد.

«بنگ و باده» یک مثنوی تمثیلی در 400 بیت در وزن فعلاتن مفاعلن فع‌لن است که از سوی حکیم ملامحمد فضولی سروده شده و به شاه اسماعیل صفوی اهدا گردیده است.

در تهیه‌ی متن انتقادی این مثنوی، دو نسخه‌ی خطی نفیس از کتابخانه‌ی شهید مطهری به دست آوردیم و آن دو را با دو چاپ معروف به چاپ تصویر افکار(1286هـ.) و چاپ تبریز (1247هـ.) رو در رو نهادیم که شرح آن را در مقدمه‌ی ترکی باز گفته‌ایم.

«بنگ و باده» مانند «موش و گربه»ی عبید زاکانی از آثار تمثیلی و طنزی بسیار معروف به حساب می‌آید که مورد استقبال بسیاری از شاعران دوره‌های صفویه و قاجار شده است و بارها در کلیات فضولی و یا مستقلا چاپ شده است.

ما، در چاپ حاضر علاوه بر دادن نسخه‌بدل‌ها لغات مشکل و عبارات عربی را معنی کردیم و فهرست‌های لازم را نیز بر متن افزودیم.

دکتر حسین محمدزاده صدیق

تهران ـ 1388

ادامه نوشته