مجموعه شعر «اوچ کتیبه» سروده علی خاکیپور (شهسوار) منتشر شد

مجموعه شعر «اوچ کتیبه» سروده‌ی علی خاکی‌پور (شهسوار) در 114 صفحه به قطع رقعی منتشر شد. 

در دشت اورخون واقع در کشور مغولستان سه کتیبه‌ی سنگی وجود دارد که بر روی سه یادمان عمودی حک شده است. گفته می‌شود که این کتیبه‌ها به زبان ترکی باستان است که به آن ترکی اورخونی اطلاق می‌شود. متن کتیبه‌ها و آوانویسی آن را در ایران در سال 1379 استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق با ترجمه‌ی فارسی و شرح لغات با عنوان «یادمان‌های ترکی باستان»[1] انتشار داده‌اند. سپس ویرایش نهایی آن را با عنوان «سه سنگیاد باستانی»[2] چاپ کردند. کتاب حاضر بر اساس این سه کتیبه‌ تهیه شده است. آقای «علی خاکی‌پور» سراینده‌ی شعرها مطالب کتیبه‌ها را به صورت شعر در آورده و لغات اصیل و کهن هر کتیبه را نیز در هر بخش معنی کرده‌اند. باید گفت که این کتاب اولین سروده به زبان ترکی آذربایجانی از متن کتیبه‌های فوق می‌باشد.

ادامه نوشته

مجموعه شعر «حافظانه‌های شادی» با مقدمه‌ی دکتر ح. م. صدیق منتشر شد

کتاب «حافظانه‌های شادی» سروده‌ی حسین نجفی (شادی) با مقدمه‌ی دکتر حسین محمدزاده صدیقدر 138 صفحه به قطع رقعی توسط نشر تکدرخت منتشر شد.

در زیر مقدمه‌ی استاد بر این کتاب را می‌خوانیم:

توجه و اعتنای جدی به شعر حافظ در میان شعرای آذربایجان، می‌توان گفت که قبل از وفات وی (و. 791 هـ .) با سید عماد الدین نسیمی (و. 807 هـ .) شروع شد. نسیمی چند غزل از وی را استقبال کرده و یا مضامین غزل‌هایش را بازپروری کرده است. مانند غزل‌های زیر:

از تو خوبی طمع مهر و وفا نتوان کرد،

گله با وصل گل از خار جفا نتوان کرد.[1]

* * *

دل از مهر پري‌رويان دل من بر نمي‌گيرد،         

مده پند من اي ناصح! كه با من در نمي‌گيرد.[2]

* * *

تكيه‌كن برفضل حق، اي دل! ز هجران غم مخور،        

وصل يار آيد، شوي زان خرّم اي جان! غم مخور.[3]

ادامه نوشته

ترجمه‌ی ترکی سوره‌ی انعام توسط دکتر حسین محمدزاده صدیق

کتاب «ترجمه‌ی ترکی سوره‌ی انعام» از مترجمی ناشناخته به خط یاقوت مستعصمی با مقدمه و شرح لغات ترکی از دکتر حسین محمدزاده صدیق در 262صفحه به قطع وزیری توسط نشر تکدرخت منتشر شد. دکتر صدیق عقیده دارند بر اساس سبک و اسلوب کلمات و جملات ترکی به کار رفته در این ترجمه، مترجم اثر  از عصر یاقوت مستعصمی فاصله‌ی زمانی زیادی نداشته است. از محسنات کتاب حاضر، وجود فهارس لازم برای سهولت کار تحقیق پژوهشگران است به همراه ترجمه‌ی سوره‌ی انعام به ترکی آذری معاصر که توسط خود استاد صورت پذیرفته است. دکتر صدیق چند سال است به کار ترجمه‌ی ترکی آذری از قرآن کریم اشتغال دارند و این ترجمه از مجموعه ترجمه‌های ایشان برداشته شده است. امیدواریم استاد بتوانند ترجمه‌ی کامل قرآن کریم را به پایان برسانند و در دسترس علاقه‌مندان قرار دهند.

دکتر ح. م. صدیق این کتاب را در 6 بخش، به شرح زیر فصل‌بندی کرده‌اند:

بخش نخست: نص سوره‌ی مبارکه‌ی انعام (تصویر نسخه خطی به خط یاقوت مستعصمی با زیرنویس ترجمه ترکی)

بخش دوم: بازنگاری برگردان ترکی زیرنویس شده

بخش سوم: فهرست ترتیبی لغات با معادل‌های ترکی  

بخش چهارم: فهرست الفبایی لغات با معادل‌های ترکی  

بخش پنجم: شرح معادل‌های ترکی لغات قرآنی  

بخش ششم: ترجمه‌ی سوره‌ی مبارکه‌ی انعام به ترکی معاصر از دکتر ح. م. صدیق

 

 قسمی از مقدمه‌ی استاد بر این اثر را در زیر می‌خوانیم:

1. ترجمه‌های زیرنویس شده

تفسیرها و ترجمه‌های ترکی قرآن مجید به گویش‌های اصلی 25 گانه‌ی ترکی در طول قرون و اعصار تا کنون احصاء نشده است و قابل احصاء هم نیست. حدس می‌زنیم که تعداد این ترجمه‌ها و تفسیرها در میان اقوام مختلف ترک زبان صدها گونه باشد. اما بلحاظ سیاست‌های اسلام هراسی و شیعه هراسی که در کشورهای مختلف ترک زبان وجود داشت و دارد، این ترجمه‌ها انتشار نیافته‌‌اند، حتی در برخی از کشورها معدوم شده‌اند و یا مانند ترجمه‌ی حاضر، نسخه‌های منحصر به فرد آن‌ها 

ادامه نوشته

نشر کتاب تصحیح متون در کارنامه‌ی علمی دکتر ح. م. صدیق با نام «کلک صورت‌نگار»

کتاب «کلک صورت نگار» (بررسی تصحیح متون در کارنامه‌ی علمی دکتر حسین محمدزاده صدیق) در 424 صفحه به قطع وزیری تألیف و  منتشر شد. دکتر صدیق اولین تصحیح خود را در سن 31 سالگی، در سال 1355 بر کتاب «چهار تیاتر و رساله‌ی اخلاقیه» اثر میرزا آقا تبریزی انجام دادند و تا سال حاضر (1395) یعنی یک دوره‌ی چهل ساله، 45 متن ادبی را تصحیح کرده و بر آن‌ها تعلیقات افزوده‌اند. یعنی حداقل هر سال،‌ یک اثر را تصحیح و منتشر کرده‌اند. کتاب حاضر، متون تصحیحی را در سه فصل به ترتیب سال انتشار، گنجانده است: 1- متونی که فقط بر اساس نسخ خطی تصحیح شده‌ است (18 مورد). 2- متونی که بر اساس نسخ خطی و چاپ سنگی تصحیح شده‌ است (19 مورد). 3- متونی که بر اساس نسخ چاپ سنگی، تصحیح شده‌ است (8 مورد). 

به لحاظ اهمیتی که مقدمه‌ها و تعلیقات دکتر صدیق دارند، مؤلف کتاب هر اثر را در سه بخش بررسی کرده است: 

1- شناختنامه‌ی اثر و صاحب اثر.

2- شیوه‌نامه‌ی تصحیح.

3- کارنامه‌ی پژوهش.

در زیر، بخشی از مقدمه‌ی مؤلف کتاب را می‌خوانیم:

ادامه نوشته

انتشار کتاب «ایل سرافراز» (مجموعه مقالات دکتر ح. م. صدیق درباره ایل قشقایی)

کتاب «ایل سرافراز» (مجموعه مقالات دکتر ح. م. صدیق درباره‌ی ایل قشقایی) با مقدمه و به اهتمام دکتر حسن شعبانی‌آزاد، در 242 صفحه به قطع رقعی توسط نشر تکدرخت منتشر شد. گردآورنده‌ی اثر در پیشگفتار خود ابتدا به شرح فعالیت‌های علمی و بررسی آثار مکتوب دکتر صدیق درباره‌ی زبان و ادبیات ترکی قشقایی پرداخته است. این آثار شامل موارد زیر است:

مقالات: 1- میرزا مأذون قشقایی. 2- میرزا جهانگیرخان قشقایی، فرزند ایل سرافراز. 3- تأثیر حکیم جهانگیرخان بر اندیشه‌های شاعران قشقایی. 

مقدمه‌ بر کتب اهل قلم قشقایی: 1- ضرب المثل‌ها چشم و چراغ ایل ماست (اثر اسدالله مردانی). 2- پیوستگی قومی (اثر حسین جدی). 3- سرنوشت ناتمام دیوان یوسفعلی بیگ قشقایی (اثر ناصر ایرجی). 4- آللینجاق اولدوزو (اثر سرکارخانم فتانه مرادی). 

کتاب: نصاب ترکی قشقایی به فارسی اثر محمد قلی قهفرخی (فقیر).

مجموعه شعر «قاشقایی لوحه‌لری»

متاسفانه به دلیل طولانی شدن روند صدور مجوز نشر، چند مقدمه‌‌ای که دکتر صدیق در چهار سال اخیر بر آثار صاحب قلمان قشقایی نوشته‌اند در این کتاب نیامده است. کتاب‌هایی مانند: آیی قولو (اثر سرکار خانم شوکت رضایی) و دنادان حیدربابایا سلام (گردآوری آقای ارسلان میرزایی).

 در زیر قسمت‌هایی از مقدمه‌ی آقای دکتر حسن شعبانی را بر این کتاب، می‌خوانیم:

ادامه نوشته

نشر مقدمه‌های دکتر ح. م. صدیق بر آثار معاصرین با نام «بال‌های گسترده»

کتاب «بال‌های گسترده» حاوی مقدمه‌های دکتر ح. م. صدیق بر آثار معاصرین، در 548 صفحه به قطع وزیری منتشر شد. این کتاب حاوی مجموعه‌ی 45 مقدمه‌ی فارسی و 36 مقدمه‌ی ترکی استاد است که در یک فاصله‌ی زمانی 40 ساله از 1354 تا 1395 بر آثار معاصرین نگاشته‌اند. ناگفته پیداست اولین مقدمه‌ی خود را در سن 30 سالگی نوشته‌اند. در زیر بخشی از مقدمه‌‌ی گردآورنده‌ی اثر را می‌خوانیم:

مقدمه بر آثار گذشتگان

آنچه را که بسیاری از افراد با نام مقدمه بر آثار قدما و کتب تصحیح شده می‌نویسند، پیشگفتاری است در معرفی اجمالی اثر، نویسنده، نسخه‌ی خطی و نحوه تصحیح متن. آنچه در این میان بضاعت علمی مصحح را پیش چشم می‌آورد تعلیقات و توضیحات انتهای کتاب است و دیگری مقدمه‌‌ای گسترده که پژوهش و تالیف است در بررسی همه‌ جانبه‌ی اثر، محتواکاوی و آنچه مستقیم یا غیر مستقیم بر اثر 

ادامه نوشته

بؤیوک «سنگلاخ» ایران دا یاییلدی

لیلی خاقانی

 دکتور محمدزاده صدیق، «ایران کیتاب» ین خبر آژانسی، (ایبنا)یا سؤیله دی: «من 1363-نجو شمسی ایلیندن، بؤیوک اوستادیم رحمتلیک «سید جعفر شهیدی»نین ایسته یینه و تووصییه سینه گؤره، «سنگلاخ»، تورکجه-فارسجا بؤیوک و چوخ حجیم لی سؤزلوکون تصحیح ین باشلادیم. 1380-جی ایلدن چوخ جیددی حالدا بو عظمتلی کیتابین تصحیحینه وقت قویدوم و نهایت بو ده یرلی سؤزلوک، بو ایلین (1394) اردیبهشت آییندا، 2000 صایفا دا 2 جیلیدلی قییمتلی و ده یرلی (نفیس)کیتاب اولالی 95 مین تومن ساتیش قیمتیله، «اختر» یاییم ائوینین وسیله سیله بازارا گلدی. بو کیتاب، نادرشاه افشارین، «منشی الممالک» لغبینه تانینمیش، فارسجا نثرینده چوخ مهارتی اولان و «دُر نادره»نی یازان میرزاسی، «میرزا مهدی خان استرآبادی»نین یازدیغی کیتابدیر.»

دکتور حسین محمد زاده صدیق ایضافه ائتدی: «بو سؤزلوکون ایشی آغیر اولدوغوندان، ایندیه دک دونیادا تصحیح اولونمامیشدیر. بئله کی حتی تانینمیش انگلیس لی شرق شوناس«کلاوسن» دا بو کیتابی «فاکسی میله» فورموندا چاپ ائله ییب و بو کیتابین باره سینده یازدیغی آچیقلاما دا، اونون چوخ آغیرلیغینا و آنلاماسی چتین اولدوغونا ایقرار ائدیبدیر.»

ادامه نوشته

کتاب تذییل (فرهنگ لغات فارسی آثار نوایی) منتشر شد

کتاب تذییل (فرهنگ لغات فارسی آثار نوایی) اثر میرزا مهدی خان استرآبادی با مقدمه و تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق در 334 صفحه به قطع وزیری توسط بنیاد شکوهی منتشر شد. در زیر بخشی از مقدمه‌ی دکتر صدیق را بر این اثر می‌خوانیم:

1- شیوه‌ی معنانگاری در تذییل

کتاب حاضر، بخشی از فرهنگ عظیم سنگلاخ اثر میرزا مهدی خان استرآبادی است که شرح و معانی لغات و اصطلاحات فارسی به کار رفته در آثار امیر علیشیر نوایی را در بر دارد. مؤلف کوشیده است برای اغلب لغات، امثله و شواهد از آثار ترکی جغتایی

ادامه نوشته

«اوره‌ییمده قالان بوش یئری» سروده خانم رقیه عبدیلی منتشر شد

مجموعه شعر «اوره‌ییمده قالان بوش یئری » سروده‌ی سرکار خانم رقیه عبدیلی (سازاق) در 182 صفحه به قطع رقعی منتشر شد. دکتر ح. م. صدیق پیشگفتاری بر این اثر نگاشته‌اند که در زیر می‌خوانیم:

قادینلار، انسان توپلومونون یاری سایې و تعدادی اۏلاراق، هر زمان اجتماعی، سیاسی و مدنی دڲیشیک‌لیک‌لرده اؤنملی ایشلر گؤرمۆشلر. آذربایجان تاریخینده‌ده، چۏخلو قهرمان قادېنلار ظهور ائتمیشلر. آذربایجان خانیمی‌نین بارماقلارېندان سیزان اینجه صنعت اینجی‌لری دنیادا اۏلان مشابه‌لری آراسېندا تایسېز و نظیرسیزدیر. آذربایجان خانیمی عائله بیرلیڲی‌نی قورویان و عائله یاشامېنا اهمیت وئرن و عائله‌نین جمعیت آراسېندا تمیز معنوی ده‌یرلرینی اصرار ایله حفظ ائدن بیر اجتماعی عنصر سایېلېر. بونلارېن هامېسې ایله یاناشې قادېنلارېمېز آراسېندا شعر دنیاسېندا فعالیت گؤسترن، دینی و معنوی ده‌یرلریمیزی شعر دیلی ایله ابدیلشدیرن شاعره‌لر سایسېز حسابسیز، تاریخ صحیفه‌لرینی قېزېل خطلر ایله زینت وئرمیشلر و معاصر دنیامیزدادا، اؤلکه‌میزده شعر ساحه‌سینده آد قازانان و شعر مجموعه‌لرینه امضاء آتان بیلگین و اینجه روحلو شاعره‌لر آز دڲیلدیرلر.

الینیزده اولان کتاب، چاغداش شعریمیز فضاسېندا فعالیت گؤسترن خانیملار 

 

ادامه نوشته

مجموعه شعر «داغلار داغی» سروده حاتم نوروزی منتشر شد.

مجموعه اشعار آقای حاتم نوروزی (حیرت) با عنوان «داغلار داغی» در 328 صفحه به قطع رقعی توسط نشر تکدرخت منتشر شد.

دکتر ح. م. صدیق بر این مجموعه شعر، مقدمه‌ای نگاشته‌اند که در زیر می‌خوانیم:

گویش ترکی استان همدان و سوی‌های آن، شهرهای درجزین، بهار، رزن، کوورنگ (=کبودر آهنگ)،‌ پامبولو (= فامنین)، تویسرکان، آوج، بوئین زهرا،‌تاکستان،‌ قزوین و ابهر را در بر می‌گیرد و در روستاها و کوهپایه‌های این شهر قالب بیان احساسات و عواطف توده‌های مردم است.

از ویژگی‌های این گویش در کنار وجود الفاظ و لغات دوران کهن ترکی، به جا ماندن 

ادامه نوشته

«ائله- بئله» نشر اولدو

آشاغیدا اوستاد دکتر صدیقین، گنج شاعر سئورین تبریزده نشر اولان «ائله بئله» عنوانلی شعر مجموعه‌سینه یازدیغی اؤن سؤزو اوخویورسوز:

 

الینیزده اۏلان شعر مجموعه‌سی، سئور تخلص ائدن آقای کاظم شهابی آزاد (تولد 1360- تبریز)ین جوره- جوره یئنی اؤلچۆ و بؤلگۆلرده یازدېغې 60 قطعه شعرلرینی احتوا ائتمکده‌دیر. شعرلرین عنوانلارې یۏخدور. هر قطعه شعر بیر تابلو و بیر طرح کیمی گۆجلۆ و جاذبه‌لی عینی و ذهنی تصویرلره مالکدیر. دیل چیلخا، آرې و تمیزدیر. مصراعلار ضرب مثل‌لر کیمی اۏخوجونو اؤزۆ ایله هر قطعه‌نین نتیجه‌لرینه سوق ائدیر.

شعرلر عمومیتله هجایی اؤلچۆلرده و قوشا بیتلر فورماسېندا یازېلمېشدېر. شاعر قافیه‌لره چۏخ دقت یئتیریر، اویومسال قافیه‌لر گتیرمڲه چالېشېر، اۏخوجو ایسه بایاغېلېق حس ائتمیر.

مجموعه‌ده سئوگی شعرلرینه چۏخ آز راست گلمک اۏلار. شعرلر درد شعری، شاعر ایسه درد شاعری، تفکر و دۆشۆنجه اوزانی‌دیر. او، کلیشه حالا گلن موضوعلاردان اوزاق دورور. مدرن و گونسل مساله‌لردن دانېشېر.

خیرخواهلیق مضمونلاری، شعرلرین بوتون وارلېغېنې بوروموشدور.

ادامه نوشته

معرفی قوتادغوبیلیک؛ قسمت دوم: سازه شناسی قوتادغوبیلیک و ترکی قاراخانی

آشنايي با سازه ديوان قوتادغوبيليک
قوتادغوبيليک از نظر لغوي ترکيبي است از قوت(سعادت) ، اد(پسوندي براي انجام فعل)، غو(پسوندي براي بيان انجام دهنده فعل) بعلاوه واژه بيليک(دانش) از مصدر بيلمک(دانستن). قوتادغوبيليک به معناي «علم مربوط به اتصال انسان به سعادت» و در بيان کوتاه به معناي «سعادت نامه» است. شاعر ، خود در بيت 350 نام ديوانش را "قوتادغوبيليک" مي­گذارد تا براي ديگران خوشبختي (قوت) بيآورد و راه صحيح را بنماياند.


قوتادغوبيليک بعد از سنگ نبشته هاي اورخون (سال 732 م.) دومين نوشته کهن ترکي (1069 م.) و نخستين دست نبشته زبان ترکي در دوره اسلامي و نخستين کتاب ترکي است که تاکنون اثبات شده است. ديوان لغات الترک تنها به فاصله اندک 3 ساله(1072م.) به عنوان سومين اثر کهن ترکي محسوب مي شود. البته شيخ محمود سالها پيش از يوسف، گردآوري ديوان لغات الترك را شروع كرده بود اما تدوين يك چنين ديوان بزرگي طبيعتاً زمان زيادي مي برد. لذا اتمام آن سه سال بعد از تنظيم و تدوين قوتادغوبيليك اتفاق افتاد. در اين زمان و در همين شهر، کتاب بزرگ ديگري به نام تاريخ کاشغر به دست امام ابوالفتوح(وفات 1083م.) تحرير مي شود.

ادامه نوشته

معرفی قوتادغوبیلیک؛ قسمت اول: آشنایی با یوسف خراسانی خالق قوتادغو بیلیک

اخیراً کتاب «قوتادغوبیلیک» اثر یوسف خاص حاجب با ترجمه‌ی دقیق و روان آقای محمدصادق نائبی منتشر شد. مقاله‌ی ایشان را برای معرفی این اثر، در دو قسمت منتشر می‌کنیم:

زندگينامه شاعر

براي شناختن يوسف (بالاساغونلو يوسوف) تلاش مي کنيم از کلام خود شاعر و از ميان ابيات ديوان کمک بگيريم که به نوعي اتوبيوگرافي مي باشد. قطعاً مستندترين و دقيقترين مرجع شناخت او ، ديوان شعرش مي باشد.

 

خاص حاجب کبير ، يوسف (اولو خاص حاجيب ، بالاساغونلو يوسوف) آنگونه که در بيت 6495 و 6623 مي گويد، اين ديوان را در سال 462 هجرت(1069 يا 1070 م.) به اتمام رسانده و آنگونه که در بيت 365 مي گويد، در زمان اتمام شعر، 50 ساله بوده است. نتيجه مي گيريم که او در سال 412 ق. (1019يا 1020م.) متولد شده است.

ادامه نوشته

«یوسف و زلیخای ابوالقاسم فردوسی» منتشر شد

«یوسف و زلیخای فردوسی» به تصحیح استاد دکتر ح. م. صدیق در 780 صفحه به همت آقای دکتر حسن شعبانی انتشار یافت. این نشر، تصحیح مجددی با مقابله‌ی 5 نسخه‌ی خطی و چاپ سنگی است. لازم به ذکر است که دکتر صدیق در اثبات این مسئله هستند که این مثنوی از آنِ ابوالقاسم فردوسی است و دلایل انکار کنندگان آن، وجهه‌ی علمی ندارد. در آماده سازی این کتاب خانم لیلا قاضی‌زاده و آقایان حسن شعبانی و سید احسان شکرخدا زیر نظر دکتر صدیق به کار مقابله، حروف‌نگاری، استخراج اعلام و تنظیم پرداخته‌اند. در زیر بخشی از مقدمه‌ی استاد را بازپخش می‌کنیم.

تصریح تذكره‌ها و كتب تراجم احوال

تقریباً در همه‌ی تذكره‌های فارسی و تركی كه سخنی از فردوسی یا بحثی از قصه‌ی

ادامه نوشته

کتاب «سلطان ولد، فرزندی زیر سایه‌ی پدر؟» به قلم دکتر ح. م. صدیق منتشر شد

کتاب «سلطان ولد، فرزندی زیر سایه‌ی پدر؟» در 353 صفحه (قطع وزیری) به قلم استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق توسط نشر تکدرخت منتشر شد. سلطان ولد نخستین ترکی‌سرای صاحب دیوان آسیای صغیر - فرزند مولانا جلال الدین محمد مولوی رومی- قرن‌هاست که زیر سایه‌ی نام شکوهمند پدر خود پنهان است. گرچه او شخصیتی خودْویژه دارد و خلاقیت، نوآوری، شجاعت، جسارت و عملگرایی وی خود سبب قبول خاطر، آوازه‌ی بیش از پیش و جاودانگی مولانا شده است اما هیچ گاه او را به تنهایی نستوده‌اند، همیشه «فرزند مولوی» نامیده‌اند. در  پژوهش حاضر، مؤلف جهات و ابعاد شخصیتی دور از چشم و پنهان سلطان ولد را که تا کنون مورد غفلت و حتی تحقیر و تخفیف واقع شده است، باز می‌نماید.

 

در زیر فصلی از کتاب را می‌خوانیم:

جفا به سلطان ولد

ادامه نوشته

کتاب «نوایی- نوایی» اثر دکتر حسین محمدزاده صدیق منتشر شد

این کتاب که در 273 صفحه به قطع رقعی منتشر شده است، در بردارنده‌ی یادداشت‌های استاد دکتر ح. م. صدیق در سه سفر علمی به شهرهای خراسان است. سفر اول (اردیبهشت 93) به شهر خاف (= خواف) به دعوت «مؤسسه‌ی خاف شناسی عالم و آدم»، سفر دوم (بهمن 93) به شهر مشهد جهت شرکت در همایش «اندیشه‌ها، آثار و خدمات امیر علیشیر نوایی» و سفر سوم (مرداد 94) به شهر تربت جام برای شرکت در همایش «بزرگداشت شاه قاسم انوار سرابی» صورت گرفته است.

متناسب با محتوا آنچه از تصاویر در دسترس بود در میان متن قرار گرفته است تا در توصیف فضا و مکان کمک خواننده باشد. در این اثر گنجینه‌ای از اشعار، حالات، حکایات، آداب و رسوم، درد دل‌ها، رنج‌ها و شادی‌های مردم مناطق مذکور است که با توصیف اماکن و وقایع سفر - آن هم با لحنی صمیمی- شکلی رمان‌گونه به خود می‌گیرد و خواننده را برای همراهی، ترغیب و تشویق می‌کند.

از مهم‌ترین ویژگی‌های این اثر، جنبه‌ی آموزشی آن است که با نقد وقایع همراه است. این نقدها به عرصه‌های تاریخ، ادبیات و علوم اجتماعی و رفتارشناسی وارد می‌شود و تجربیات انسانی را به نمایش می‌گذارد که اکنون به مرز هفتاد سالگی و پختگی علمی و عملی رسیده است.

جالب این جاست که استاد در سفر اول و سوم یک روز و در سفر دوم تنها دو روز در محل حضور داشتند و با نگاه تیزبین خود آنچه را که دیده و شنیده‌اند بر زبان آوردند. بلحاظ آن که این یادداشت‌ها دارای ارزش علمی بود و سخنرانی‌های استاد را هم در بطن خود جا داده بود، اقدام به چاپ و نشر آن می‌شود.

 

 

 

در زیر دو بخش از این کتاب را با هم می‌خوانیم:

شاه قاسم آذربایجانی

ادامه نوشته

کتاب «تورکمن ساچاغی» اثر دکتر حسین محمدزاده صدیق چاپ شد

در اردیبهشت ماه سال 1389 استاد دکتر ح. م. صدیق از سوی اداره‌ی کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان و «انجمن ادبی میراث» برای سخنرانی و شرکت در مراسم «هفته‌ی مختومقلی فراغی شاعر ترکمن‌های ایران» به گنبد قابوس دعوت شدند. یادداشت‌های سفر سه‌روزه‌ی ایشان در این مراسم به همراه چند مقاله و سخنرانی که در این زمینه داشتند با عکس‌های این سفر در این کتاب گرد آمده است.

استاد، مطالب کتاب را به سه زبان فارسی، ترکمنی و ترکی آذری تنظیم کرده‌اند که نمادی از انسجام و اتحاد ناگسستنی اقوام ایرانی باشد.

در زیر بخشی از این کتاب را با هم می خوانیم:

باشلانغېج

ادامه نوشته

«پگاه باور» در بوته‌ی نقد

از خدا جوئیم توفیق ادب

بی‌ادب محروم ماند از لطف رب

بی‌ادب تنها نه خود را داشت بد

بلکه آتش بر همه آفاق زد

 

«پگاه باور» عنوان ترجمه‌ی فارسی کتاب «مطلع الاعتقاد فی معرفة المبدأ و المعاد» اثر اندیشمند کلامی، ادیب و شاعر سه زبانه‌ی آذربایجان در قرن دهم، مولانا حکیم ملا محمد فضولی بیاتلی از استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق است که در سال 1390 از سوی نشر ادیان انتشار یافته است.[1] این کتاب در واقع ویرایش جدید ترجمه‌ی ایشان است که اول بار در سال 1354 در تهران توسط نشر نوپا[2] و بار دیگر در سال 1386 توسط انتشارات راه کمال چاپ شده است.[3] ویراست جدید آن همراه پیشگفتار مترجم (ص 13-64) شامل سه فصل با عنوان‌های:

1- کلام و متکلمان.

2- حکیم محمد فضولی و آثارش.

3- معرفی مطلع الاعتقاد فی معرفة المبدأ و المعاد.

ادامه نوشته

چاپِ نخستین متن انتقادی لغتنامۀ "سنگلاخ"

آقای دکتر حلیم یارقین - دانشمند اوزبک - درباره‌ی چاپ علمی و انتقادی کتاب «سنگلاخ» از طرف دکتر ح. م. صدیق،‌ مقاله‌ای انتشار داده‌اند که عین آن در سایت قرار داده می‌شود.

لغتنامه "سنگلاخ" با نام امیر علیشیر نوایی، بزرگمرد دانش، ادب و سیاست عصر تیموری پیوند استوار و ناگسستنی دارد. این فرهنگ مهم را مورخ، زبانشناس و منشی نادرشاه افشار، میرزا مهدی خان استرآبادی (متوفی بعد از 1117 هـ) در شرح و توضیح واژه های دشوار و پیچیده آثار "نوایی" فراز آورده است.

گفتنی است، نوایی بیش از 30 اثر منظوم و منثور به زبان های اوزبیکی قدیم (تورکی چغتایی) و فارسی دری دارد. این آثار، گنجینۀ عظیم واژه گان گوناگون و شاذ تورکی برای تمام تورکی زبانان است. از سوی دیگر، واژه گان مزبور فهم و تحلیل نوشته های آثار نوایی را برای علاقمندانش دشوار ساخته اند.

روی همین ملحوظ، شماری از اهل ادب و لغت برای آسان سازی فهم آثار نوایی، دست به شرح و توضیح واژه های دشوار و تألیف کتب لغت یازیدند. این کار به شیوه ها و روش های مختلف و از همان روزگار خود نوایی آغاز یافته است.

لغتنامه های تألیف شده را در این زمینه می توان به دو دسته بخش نمود:

ادامه نوشته

نشر کتاب «قصه‌ها و افسانه‌ها در ادبیات کودکان آذربایجان»

کتاب «قصه‌ها و افسانه‌ها در ادبیات کودکان آذربایجان» در 330 صفحه به قطع رقعی توسط نشر تکدرخت منتشر شد. این کتاب که به اهتمام سرکار خانم فاطمه بهرامی صالح و آقای سید احسان شکرخدایی در 6 بخش فراهم آمده است حاصل فعالیت‌های علمی استاد دکتر ح. م. صدیق در زمینه‌ی ادبیات کودکان آذربایجان است.

دکتر صدیق «افسانه‌های اسب»، «قصه‌های کچل» و «روباه در ضرب المثل‌های آذربایجانی» را از سال 1342 و در دوران معلمی از صندوق سینه‌ی مادران و پدران روستایی گرد آورده‌اند. این کار نتیجه‌ی ساعت‌ها تحقیق و پژوهش میان عامه‌ی مردم در سنین جوانی است.

رمان «دو قلوهای ترک» - نوشته‌ی جاهد اوچوق- ترجمه‌ی ایشان است که در دهه‌ی چهل به انجام رسانده‌اند. مقاله‌ی نقد «قصه‌های کودکانه‌ی بهرنگ» و مصاحبه‌ی ایشان در زمینه‌ی ادبیات کودکان پایان بخش کتاب است. در تهیه‌ی این اثر، خانم «بهرامی صالح» نگارش مقدمه و ویرایش متن؛ و آقای «شکرخدایی» گردآوری و تنظیم را بر عهده داشته‌اند.

این کتاب برای اولین بار منتشر می‌شود و مجموعه‌ای از فعالیت‌های استاد در زمینه‌ی ادبیات کودکان آذربایجان را در بر گرفته است که برای تدوین تاریخ ادبیات کودک در ایران حائز اهمیت است.

خانم «بهرامی صالح» ضمن بررسی ادبیات کودک و تاریخچه‌ی آن در ایران و جهان به 

ادامه نوشته

پیرامون ریشه شناسی نامهای جغرافیایی موغان

کتاب «موغان یئر آدلاری نین کؤکو» نوشته آقای سید محمد ابراهیمی به زودی توسط نشر تکدرخت روانه بازار نشر خواهد شد. دکتر ح. م. صدیق بر این اثر مقدمه ای نگاشته اند که در زیر آن را میخوانیم:

نام‌شناسی (onamastic) امروزه دانشی است که برای ریشه‌کاوی نام‌ها پدید آمده است. این دانش ناظر بر علت و چگونگی پیدایش هر گونه نام است که انسان‌ها از پگاه شکل‌گیری حیات مدنی خود برای فرق نهادن میان افراد، اشیاء و جای‌ها، اختراع و ایجاد کرده‌اند. این دانش به سه گونه‌ی نام‌شناسی نام‌های جغرافیایی (toponim)، نام‌شناسی نام‌های انسان (antroponim) و نام‌شناسی نام‌های جغرافیایی و انسانی (antrotoponim) تقسیم می‌شود که در میان آن‌ها دانش نام‌شناسی جغرافیایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگر بتوان رازهای نهفته در نام‌های جغرافیایی را رمزگشایی کرد، می‌توان مسائل تاریخی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی یک منطقه را روشن ساخت. حتی می‌توان به مدد این رمزگشایی در کنار اطلاع از پوشش گیاهی و حیوانی مناطق، گونه‌های حیوانی و منابع طبیعی یک منطقه؛ از پدیده‌های طبیعی و حوادث تاریخی آن منطقه، توده‌های انسانی و تاریخ

ادامه نوشته

نشر رساله‌ی «دستور معما» اثر حکیم ملا محمد فضولی

رساله‌ی «دستور معما» اثر حکیم ملا محمد فضولی در 174 صفحه به قطع رقعی توسط دکتر حسین محمدزاده صدیق تصحیح و منتشر شد. این کتاب یکی از هفت اثر فارسی حکیم ملا محمد فضولی است که بر اساس چهار نسخه‌ی خطی و چاپی به شکلی کامل تصحیح و چاپ می‌شود. کتاب حاوی 3 بخش است. در بخش اول، مصحح در مقدمه‌ی 70 صفحه‌ای ابتدا به معرفی حکیم فضولی و آثار ترکی، فارسی و عربی وی می‌پردازند. در ادامه پس از بررسی منابع تعمیه، شرح احوال 9 نفر از معماسازان را می‌آورند. سپس به عنوان نمونه پس از طرح چند معما پاسخ آن‌ها را به دست می‌دهند. در قسم ششم و انتهایی از مقدمه‌، رساله‌ی دستور معمای فضولی معرفی و 24 معمای رساله حل می‌شود. 

در بخش دوم، متن رساله‌‌ی معما را می‌خوانیم. فضولی در این اثر پس از تحمیدیه به شرح و گزارشی از معماسرایی می‌پردازد و آن را «اعمال معما» نام می‌نهد و در

ادامه نوشته

بررسی اشعار ترکی و یونانی مولانا با حضور فرهیختگان و نخبگان فرهنگی در خوی

به همت خانه دانش و فرهنگ  «زریاب» و در قالب سلسله نشست های نقد و بررسی کتاب،«اشعار ترکی و یونانی مولانا» با حضور فرهیختگان و نخبگان فرهنگی در خوی بررسی شد.
در این نشست،یکی از نویسندگان و محققان گفت:«سخنان مولانا جوهر وجودی انسان است و مولانا علاوه بر زبان فارسی به زبان های ترکی و یونانی نیز اشعاری سروده است.»

علیرضا ذیحق،با بیان اینکه درباره اشعار ترکی مولانا تحقیقات فراوانی صورت گرفته است، افزود:«قدیمی ترین این تحقیقات کتاب کلمات و اشعار ترکی مولانا، نوشته شرف الدین یالت‌کایا است که ۸۱ سال قبل در سال ۱۹۳۴ در ترکیه چاپ شده است.همچنین از نویسندگان ایرانی،پروفسور جواد هیئت در کتاب تاریخ و زبان لهجه های ترکی، به اشعار ترکی مولانا اشاره کرده است.»

این محقق حوزه ادبیات در ادامه خاطرنشان کرد:«کتابی که دکتر محمد زاده صدیق در سال ۱۳۶۹ بوسیلۀ نشر ققنوس منتشر کرد سیری در اشعار ترکی مکتب مولویه، نام داشت که بعدها در سال ۱۳۸۶ انتشارات ندای شمس هم آن را منتشر کرد. البته فراموش نکنیم که قبل از شرح های دکتر صدیق و دکتر هیئت، بدیع الزمان فروزانفر در دیوان کبیر که تصحیح کرد برخی ابیات و ملمعات ترکی مولوی را نیز آورد که موضوع جالب توجهی است و نشان از تایید انتساب اشعار ترکی به مولانا دارد.از سوی دیگر در پایان دیوان کبیر ۲۰۰ بیت ترکی به شکل غزل، قطعه، تک بیتی و ملمع وجود دارد.»

ادامه نوشته

مقدمه دکتر ح. م. صدیق بر کتاب «خداحافظ خلجی»

کتاب «خداحافظ خلجی» (مکالمه و نگارش زبان ترکی خلجی) در 468 صفحه‌ در قطع وزیری، تألیف آقای «علی اصغر جمراسی» توسط نشر تکدرخت منتشر شده است. از آثار این مؤلف خلج پژوه می‌توان به کتاب‌های «گول صنوبر داستانی»، «خلج‌ها یادگار ترکان باستان»، «ترجمه‌ی مثنوی ثعلبیه به ترکی خلجی»، «خلج تیلی گرامری»، «منظومه‌ی قارشو بالوققا سلام» و «ترجمه خلجی داستان حاجی تولکو» اشاره کرد.

استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق» بر این اثر، مقدمه‌ی کوتاهی نگاشته‌اند که در زیر می‌خوانیم:

ادامه نوشته

دیوان ترکی سلطان ولد

دکتر ح. م. صدیق

محمد (یا احمد)[1] سلطان بهاء الدین ولد در سال 622 هـ. ( و یا 623 هـ .) در شهر لارنده در خانه‌ی جلال الدین رومی به دنیا آمد. او فرزند ارشد خانواده بود و خانواده‌اش هنوز در قونیه مستقر نشده بودند. مادرش گوهر خاتون، دختر خواجه شرف الدین لالای سمرقندی[2] بود. دو برادر از خود کوچک‌تر به نام‌های علاءالدین محمد و مظفرالدین امیرعالم و یک خواهر نیز داشت به اسم ملکه خاتون و هر سه پیش از سلطان ولد فوت شدند. مظفرالدین امیر عالم و ملکه خاتون هر دو از سوی مادر با سلطان ولد ناتنی بودند، مادرشان گرای خاتون قونیوی نامیده می‌شد. گرای خاتون میوه‌ی محمد شاه تاجر بود که پس از مرگ گوهرخاتون،‌ مولانا با او ازدواج کرد.

* * *

دیوان ترکی سلطان ولد شامل اجزاء زیر است:

1. غزلیات: شامل 14 غزل در 143 بیت و یک غزل ملمع 13 بیتی است.

2. ابتدانامه: این مثنوی دارای 76 بیت ترکی است.

3. رباب‌نامه: این مثنوی دارای 162 بیت ترکی است.

 

ادامه نوشته

نشر «منشآت فارسی» اثر امیر علیشیر نوایی

کتاب «منشآت فارسی» اثر امیر علیشیر نوایی با مقدمه‌ی دکتر ح. م. صدیق به تصحیح خانم منیره محمددادی توسط نشر تکدرخت در 104 صفحه رقعی منتشر شد. به همین مناسبت بخشی از مقدمه‌ی مصحح اثر را در زیر می‌آوریم:

منشآت دوره تیموری        

 

نگاه سلاطین ، وزرا و شاهزادگان به علوم و فرهنگ سبب ترقی و تنزل فرهنگی یک جامعه می‌گردد. فضای آرامی که سلطان حسین بایقرا و وزیر دانشمند وی امیر علیشیر نوایی در این دوره ایجاد کردند؛ سبب رشد شعرا و علمای بزرگ و نامی شده‌است و همچنین پدید آمدن آثار فاخر و ارزشمندی که در طول تاریخ فرهنگی بی نظیر می باشد.

ادامه نوشته

به مناسبت چاپ کتاب «عروضون تورک فولکلوروندا کؤکلری» اثر دکتر زهتابی

کتاب «عروضون تورک فولکلوروندا کؤکلری» اثر مرحوم دکتر محمدتقی زهتابی به اهتمام حسین محمدخانی (گونئیلی) منتشر شد. مقدمه ای را که دکتر ح. م. صدیق بر این کتاب نوشته اند در زیر میخوانید:

عروض پژوهی معاصر و زهتابی

از میان ملل و اقوامی که در شعر خود از فن عروض بهره می‌جویند، در عصر ما پژوهشگرانی ظهور کردند که به کاوش‌های علمی و جدید درعروض دست یازیدند. از میان آنان از افراد زیر به عنوان برجسته‌ترین عروض پژوهان می‌توان نام برد.

1ـ خانلری و کابلی

پرویز ناتل خانلری از کسانی است که تاختن به علم عروض و ناسپاسی از بزرگان عروضی و مخترعان آن نظیر خلیل بن احمد، شمس قیس رازی، خواجه نصیر توسی،

ادامه نوشته

به مناسبت چاپ کتاب «نمایشنامه شیخ صنعان» اثر حسین جاوید

کتاب «نمایشنامه شیخ صنعان» اثر حسین جاوید با برگردان اکبر حمیدی علیار در 400 صفحه به قطع رقعی توسط نشر آوای منجی منتشر شد. دکتر ح. م. صدیق بر این اثر مقدمه ای نگاشته اند که در زیر آن را میخوانیم:

شیخ صنعان خرقه رهن خانه خمّار داشت!

حسین جاوید نامی سترگ در تاریخ ادبیات سده‌ی گذشته در آذربایجان است. او در عمر کوتاه خود نقشی مانند اقبال لاهوری و سید جمال الدین اسدآبادی در میان مسلمین داشت. نویسنده و شاعری پاکباز و صادق بود و هر آنچه را که به آن باور آورده بود و با دل و جان آن را پذیرفته بود، صمیمانه و بدون ترس و هراس بر زبان می‌آورد و آرمان‌های خود را با تصویرسازی‌های شاعرانه و ادیبانه تبلیغ می‌کرد. دارای آرمان‌های بشردوستانه و به دنبال یافتن راهی برای سعادت نوع بشر بود.

ادامه نوشته

به مناسبت انتشار «گزیده‌ی دیوان‌های ترکی امیر علیشیر نوایی»

دکتر حسین محمدزاده صدیق

 گویش ترکی جغتایی

 گویشی كه در آثار نوایی مورد استفاده قرار گرفته است، گویش آغاز دوره‌ی میانی است كه نقش تأثیرگذاری در گسترش آثار ادبی اسلامی در آسیای میانه داشته است.

در نوع‌بندی گویش‌های زبان تركی، گویش چاغاتایی، در گروه گویش‌های آسیای میانه، یا گویش‌های شرقی داخل می‌شود كه تا یك صد سال پیش از این به عنوان گویش ادبی و لهجه‌ی كبار تركی شرقی كاربرد داشت و امروزه جای خود را به اوزبكی و اویغوری نوین واسپرده است.

این گویش تركی سده‌های میانه كه ادامه‌ی منطقی تركی قاراخانی یا خاقانیه و سپس تركی خوارزم بود، در دوران جانشینان امیر تیمور به اوج شكوفایی خود رسید و به زبان سیاسی، ادبی و رسمی دولت‌های تركستان شرقی و آسیای میانه تبدیل شد و اعتباری جهانی یافت. پس از اشغال و تصرف ولایات بخارا (1868)، خیوه (1873) و خجند (1876) از طرف دولت تزاری روس، این گویش به تدریج اعتبار خود را از دست داد و از سال 1921، لهجه‌ی عوام شهرهای اوزبكستان به عنوان گویش دولتی برگزیده شد و جای آن را گرفت.

نام چاغاتای منسوب به پسر دوم چنگیزخان، به همین نام است. چنگیزخان پیش از فوت خود، امپراتوری گسترده‌ی خویش را میان فرزندانش تقسیم كرد، ماوراءالنهر

ادامه نوشته

گزیده‌ی دیوان‌های ترکی امیر علیشیر نوایی منتشر شد

گزیده‌ی دیوان‌های ترکی امیر علیشیر نوایی با مقدمه‌ی دکتر ح. م. صدیق در 348 صفحه به قطع وزیری توسط نشر تکدرخت منتشر شد. این کتاب توسط مرحوم آگاه سرّی لَوَند – استاد زبان و ادبیات ترکی- گردآوری شده است. یکی از مهم‌ترین آثار «مرحوم آگاه سرّی لَوَند» کتاب چهار جلدی «امیر علیشیر نوایی» است که جلد اول شامل شرح زندگی و افکار نوایی است، جلد دوم برگزیده‌ی دیوان‌های چهارگانه‌ی وی، و جلد سوم برگزیده‌ای از خمسه‌ی نوایی و جلد چهارم منتخبات آثار منثور نوایی به شمار می‌‌رود که با حروف لاتین در سال‌های 1966 و 1967 چاپ شده است.

کتاب حاضر برگردان تمام جلد دوم به الفبای عربی است که توسط سید احسان شکرخدا زیر نظر دکتر صدیق به انجام رسیده است. استاد صدیق در مقدمه‌ی خود، درباره‌ی دیوان‌های ترکی نوایی چنین آورده‌اند:

ادامه نوشته