معرفی قوتادغوبیلیک؛ قسمت دوم: سازه شناسی قوتادغوبیلیک و ترکی قاراخانی

آشنايي با سازه ديوان قوتادغوبيليک
قوتادغوبيليک از نظر لغوي ترکيبي است از قوت(سعادت) ، اد(پسوندي براي انجام فعل)، غو(پسوندي براي بيان انجام دهنده فعل) بعلاوه واژه بيليک(دانش) از مصدر بيلمک(دانستن). قوتادغوبيليک به معناي «علم مربوط به اتصال انسان به سعادت» و در بيان کوتاه به معناي «سعادت نامه» است. شاعر ، خود در بيت 350 نام ديوانش را "قوتادغوبيليک" مي­گذارد تا براي ديگران خوشبختي (قوت) بيآورد و راه صحيح را بنماياند.


قوتادغوبيليک بعد از سنگ نبشته هاي اورخون (سال 732 م.) دومين نوشته کهن ترکي (1069 م.) و نخستين دست نبشته زبان ترکي در دوره اسلامي و نخستين کتاب ترکي است که تاکنون اثبات شده است. ديوان لغات الترک تنها به فاصله اندک 3 ساله(1072م.) به عنوان سومين اثر کهن ترکي محسوب مي شود. البته شيخ محمود سالها پيش از يوسف، گردآوري ديوان لغات الترك را شروع كرده بود اما تدوين يك چنين ديوان بزرگي طبيعتاً زمان زيادي مي برد. لذا اتمام آن سه سال بعد از تنظيم و تدوين قوتادغوبيليك اتفاق افتاد. در اين زمان و در همين شهر، کتاب بزرگ ديگري به نام تاريخ کاشغر به دست امام ابوالفتوح(وفات 1083م.) تحرير مي شود.

ادامه نوشته

معرفی قوتادغوبیلیک؛ قسمت اول: آشنایی با یوسف خراسانی خالق قوتادغو بیلیک

اخیراً کتاب «قوتادغوبیلیک» اثر یوسف خاص حاجب با ترجمه‌ی دقیق و روان آقای محمدصادق نائبی منتشر شد. مقاله‌ی ایشان را برای معرفی این اثر، در دو قسمت منتشر می‌کنیم:

زندگينامه شاعر

براي شناختن يوسف (بالاساغونلو يوسوف) تلاش مي کنيم از کلام خود شاعر و از ميان ابيات ديوان کمک بگيريم که به نوعي اتوبيوگرافي مي باشد. قطعاً مستندترين و دقيقترين مرجع شناخت او ، ديوان شعرش مي باشد.

 

خاص حاجب کبير ، يوسف (اولو خاص حاجيب ، بالاساغونلو يوسوف) آنگونه که در بيت 6495 و 6623 مي گويد، اين ديوان را در سال 462 هجرت(1069 يا 1070 م.) به اتمام رسانده و آنگونه که در بيت 365 مي گويد، در زمان اتمام شعر، 50 ساله بوده است. نتيجه مي گيريم که او در سال 412 ق. (1019يا 1020م.) متولد شده است.

ادامه نوشته

معرفی متون کهن ترکی - 1

قوتادغو بیلیغ  یا سعادت نامه  كه در 448هـ. ق. از سوی یوسف اولو خاص حاجب در 6645 بیت به نظم در‌آمده است. این مثنوی در بحر متقارب مثمن مقصور سروده شده است و سرمشق تألیف و تنسیق بسیاری از شاه‌نامه‌ها و پندنامه‌ها و سیاست نامه‌های تركی و فارسی بوده است. در سرتاسر كتاب فقط 85 لغت عربی با مفاهیم دینی و عرفانی به كار رفته است و متن اثر به تركمنی دوره‌ی میانه است.

دکتر ح. م. صدیق

گزیده متون نظم ترکی - قوتادغوبیلیغ اثر یوسف خاص حاجب (دکتر ح. م. صدیق)

قوتادغوبيليگ اثر یوسف خاص حاجب

دکتر حسین محمدزاده صدیق (دوزگون)

نزديك نيم قرن پس از آنكه تركان بلاساغون با ميل و رغبت دين اسلام را پذيرفتند، در همان شهر در سال 412، كودكي چشم به جهان گشود كه او را يوسف ناميدند. او در نوجواني زبان‌هاي تركي، عربي، سغدي و فارسي دري را آموخت. به تحصيل آثار عربي ابن سينا پرداخت. گفته شده است كه پيش وي تلمّذ نيز كرد. در عروض و بلاغت و كلام،‌ سرآمد دوران شد و همچون حجت الحق ابوعلي سينا به مقام‌هاي درباري عصر خود دست يافت.

مثنوي گرانجاي قوتادغوبيليگ را در سال 462 هـ . در پنجاه سالگي در كاشغر به پايان آورد و به خاقان تاوغاج بوغراخان ابوعلي حسن فرزند سليمان ارسلان خان تقديم داشت. خاقان مسلمان ترك، اثر با ارزش فلسفي و اجتماعي او را پسنديد و به آن بها داد و وي را از مقام صدارت تا رتبه‌ي «خاص حاجبي اعلاء» ارتقاء داد. او قبل از سال 495، سال شكست خاقان به دست بوميان غير مسلمان روي در نقاب خاك كشيد.

قوتادغوبيليگ (= علم السّعاده) در 6645 بيت به وزن متقارب مقصور «فعولن،‌فعولن، فعولن، فعول» (110- 110- 110- 10) در شكل مثنوي سروده شده است.

اين مثنوي گرانقدر از نخستين آثار اسلامي به شمار مي‌رود. چهار شخصيت اثر، نمادهاي عدالت، دولت، عقل و قناعت هستند. گون دوغدي، سمبل عدالت، آي دولدي نماد دولت، اؤغدولموش، ممثل عقل و اودغورموش نماينده‌ي قناعت هستند.

ادامه نوشته