نگاهي به تاريخ ادبيات تركي قبل از اسلام (متون مانوی ترکی اویغوری+سند)

دکتر حسین محمدزاده صدیق

بخشي از تاريخ ادبيات تركي پيش از اسلام،‌ به متون مانوي تركي اويغوري مربوط مي‌شود.

تورفان واحه‌اي است كه در تركستان غربي واقع در محدوده‌ي سياسي كشور چين امروزي قرار دارد.

حكومت چين نام تركستان را به «شين جييان» xinjiang (به غلط مشهور: سين كيانگ) تبديل كرده است. اين نام، همان است كه بارها در متون ادب فارسي به آن اشاره‌ها رفته است. كاشغر، ياركند، سمرقند،‌ بخارا و جز آن از شهرهاي كهن آن بودند. امروزه سمرقند و بخارا بيرون از محدوده‌ي سياسي كشور چين واقع شده‌اند و اورومچي، ياركند، كاشغر از شهرهاي مهم آن شمار مي‌رود.

 پژوهش در متون تركي تورفاني سال‌ها است كه توجه دانشگاه‌هاي معتبر دنيا را به خود جلب كرده است كه در راس آن‌ها آكادمي علوم آلمان قرار دارد. كاوش‌هاي

     
روی تصاویر کلیک کنید!
برای ورود به لینک اصلی تصاویر اینجا کلیک کنید.

ادامه نوشته

پيرامون‌ «قارا مجموعه‌»ی شیخ صفی الدین و «يادمانهاي‌ تركي‌ باستان‌»

با توجه به اکاذیبی که افرادی چون کاظم آذری و سایت آذریها درباره کتیبه‌های باستانی معرفی شده به زبان ترکی در کتاب یادمانهای ترکی باستان بر زبان می‌آورند و همچنین اظهارنظرهای عجولانه و بی پشتوانه که درباره کتاب عرفانی و باارزش قارا مجموعه (از بیانات و تقریرات شیخ صفی الدین اردبیلی) توسط افراد کم سواد  مطرح میشود لازم دیدیم که مصاحبه دکتر حسین محمدزاده صدیق را در این باره که در سال ۱۳۷۸ کرده‌اند، در زیر بیاوریم. پیش از آن لازم به ذکر است که بیانات و سخنان شیخ صفی الدین اردبیلی که بخشی از قارامجموعه‌ی اصلی است هنوز به صورت پنهان به شکل نسخه‌های خطی و دست نوشته نزد طایفه‌های معنوی باقیمانده از قزلباشان موجود است:

  آيا كتاب‌ «قارا مجموعه‌» چاپ‌ مي‌ شود ؟

  بله‌ ، اين‌ كتاب‌ عزيز اكنون‌ زير چاپ‌ است‌ و در پاييز امسال‌ منتشر خواهد شد ، كتاب‌در 9 بخش‌ تنظيم‌ شده‌ است‌ و حجمي‌  در حدود 200 صفحه‌ دارد . بخش‌ نظم‌ شامل‌اشعار تركي‌ ، فارسي‌ وگيلكي‌ منسوب‌ به‌ شيخ‌ است‌ .

  آيا شيخ‌ صفي‌ به‌ گويش‌ گيلكي‌ هم‌ شعر سروده‌ است‌ ؟

  بله‌ ، همان‌ هفده‌ بيتي‌ كه‌ كسروي‌ ادعا مي‌ كند به‌ زبان‌ مجعول‌ آذري‌ است‌، در واقع‌ به‌گيلكي‌ سروده‌ شده‌ است‌ واين‌ اشعار نخستين‌ بار در كتاب‌ «سلسلة‌ النسب‌ » آمده‌ است‌.خود كسروي‌ مي‌ گويد : «در سلسلة‌ النسب‌ ننوشته‌ اين‌ دو بيتي‌ ها در چه‌ زباني‌ است‌ولي‌ ما آن‌ را در آذري‌ مي‌ شناسيم‌!»

روشن‌ است‌ كه‌ شيخ‌ صفي‌ گويش‌ گيلكي‌ را در مدت‌ ربع‌ قرن‌ كه‌ در خدمت‌ شيخ‌زاهد گيلاني‌ وداماد او بود ، ياد گرفته‌ بود و بي‌ گمان‌ قادر بوده‌ است‌ به‌ اين‌ گويش‌ سخن‌بگويد وشعر هم‌ بسرايد . نمونه‌ اي‌ از اين‌ دو بيتي‌ چنين‌ است‌:

ادامه نوشته

خوانش دکتر حسین محمدزاده صدیق از کتیبه‌های باستانی اورخون 3

منبع: یادمانهای ترکی باستان (سه سنگیاد باستانی)، تالیف و ترجمه دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر.

نقل از وبلاگ آجیان یارا 

زبان سه سنگياد كه در اين كتاب معرفي مي‌شود شيوه‌ی‌ كهن دوره‌ی‌ آلتايي ـ آذي از زبان تركي آذري معاصر است كه به شيوه‌ی‌ «گؤي تورك» معروف شده است‌.

دستور زبان گؤي تورك، جزئي از دستور زبان عمومي تركي به حساب مي‌آيد‌. پيرامون تدوين اصول و قواعد اين شيوه‌ی‌ كهن تركي، تاكنون در جهان اثر مستقل علمي چاپ نشده است‌. آنچه مي‌توان به آن مراجعه كرد، يادداشت‌هاي مرحوم پرفسور دكتر ارگين است و نيز كتاب «اسكي تۆرك يازېتلارې» اثر حسين ناميق اوركون (استانبول 1941 ـ 1936) در چهار جلد، كه پژوهش‌هاي آغازين و اصلي بود. از ميان تحقيقات اخير كتاب «دستور زبان تركي رونيك» اثر آ‌. كونونوف (لنينگراد، 1980)، رساله‌ی‌ دكتراي آقاي رجبوف زير عنوان«صرف زبان گؤي تورك» (باكو 1976) و كتاب علي عيسي شوكورلو با نام «قديم تۆرك يازېلې آبيده‌لري‌نين ديلي» (باكو 1993) و سه جلد كتاب «اۏرخون يازېتلارې»، «تۆرك ديللري» و «اۏرخون تۆركجه‌سی گرامري» از طلعت تكين (استانبول 2003) را مي‌توان نام برد‌. تركي آذري امروزي و همه شيوه‌هاي زبان تركي كه در ايران رايج است، ادامه‌ی‌ منطقي شيوه‌ی‌ تركي باستاني نامبردار به گؤي تورك است و نشانه‌هاي كهن آن در شيوه‌ی‌ گويش‌هاي تركي ايراني به چشم مي‌خورد تا ديگر شيوه‌ها. نویسنده، چند سال‌ است دستور زبان «گؤي تورك» را بر اساس سه سنگياد باستاني در برخي از دانشگاه‌هاي كشورمان تدريس مي‌كنم. اميدوارم دانشجوياني كه با متون كتيبه‌هاي فوق آشنا مي‌شوند، با اخذ قوت و الهام از دقايق و ظرايف خفته در شيوه‌ی‌ تكلم خود و با تكيه بر داده‌هاي دانشگاهي، بتوانند دستور زبان نسبتاً مدون و كامل تركي باستان را ياد بگيرند‌. آنچه در اينجا مي‌آيد، نگاهي بسيار مختصر و گذرا به پژوهش‌هاي گؤي تورك پژوهان مذكور در فوق است كه اميدوارم گامي هر چند ناچيز در اين راه به شمار آيد و علاقه‌مندان بتوانند از آن به عنوان خودآموز نيز استفاده كنند‌.

- دکتر ح. م. صدیق

ادامه نوشته

خوانش دکتر حسین محمدزاده صدیق از کتیبه‌های باستانی اورخون 2

وبلاگ آجیان یارا http://davarardabil.blogfa.com

منبع: یادمانهای ترکی باستان (سه سنگیاد باستانی)، تالیف و ترجمه دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر.

متن سنگیاد بیلگه قاغان

برگردان فارسی سنگیاد بیلگه قاغان

سوي شمال

(1‌. ) [ من ] بيلگه قاغان، خاقان ترك، بسان آسمان خداي، هم اينك [ بر تخت ] نشستم‌. سخنم را تا پايان فراگوش دار‌. باز پسينيان من‌: برادر كهترم، خويشانم، فرزندم، تمامي ايلم، مردمم سروران راست گزين شاه آپيت[1] و فرمانروايان و طرخان‌هاي[2] چپ‌نشين سي تاتار . . . (2‌. ) سروران نه گانه‌ی‌ اوغوزان، مردم [ اوغوز ]، اين سخنم را نيك بنيوش، سخت فرا گوش دار‌.

ادامه نوشته

چند تصویر از متون کهن ترکی اویغوری منطقه تورفان

 

ادامه نوشته

نگاهي به تاريخ ادبيات تركي قبل از اسلام (متون مانوی ترکی اویغوری)

دکتر حسین محمدزاده صدیق

بخشي از تاريخ ادبيات تركي پيش از اسلام،‌ به متون مانوي تركي اويغوري مربوط مي‌شود.

تورفان واحه‌اي است كه در تركستان غربي واقع در محدوده‌ي سياسي كشور چين امروزي قرار دارد.

حكومت چين نام تركستان را به «شين جييان» xinjiang (به غلط مشهور: سين كيانگ) تبديل كرده است. اين نام، همان است كه بارها در متون ادب فارسي به آن اشاره‌ها رفته است. كاشغر، ياركند، سمرقند،‌ بخارا و جز آن از شهرهاي كهن آن بودند. امروزه سمرقند و بخارا بيرون از محدوده‌ي سياسي كشور چين واقع شده‌اند و اورومچي، ياركند، كاشغر از شهرهاي مهم آن شمار مي‌رود.

پژوهش در متون تركي تورفاني سال‌ها است كه توجه دانشگاه‌هاي معتبر دنيا را به خود جلب كرده است كه در راس آن‌ها آكادمي علوم آلمان قرار دارد. كاوش‌هاي باستان‌شناسي در زمينه‌ي كشف ادبيات تركي دشت تورفان از 1902 به سرپرستي "A. Grûnwedel" و "A.von le coq" آغاز شد و اينان توانستند تا سال 1914 دريايي از متون تركي اويغوري را غارت كنند و به برلين ببرند. چنان كه الان كتابخانه‌ي برلين كامل‌ترين مجموعه‌ي چرم نبشته‌هاي متون تركي تورفاني بيش از چهل هزار قطعه را در دنيا جمع كرده است.

الفباي تركي اويغوري الفبايي نسبتاً كامل و دقيق است كه بعدها در ميان غير تركي زبانان و عمدتاً ميان تاجيكان و پارسيان رواج يافت. اما الفباهاي تقليدي پهلوي و سُغدي داراي معايب نگاره‌اي و آوايي چندي هستند از جمله آن كه در نمايش واكه‌ها و نيم واكه‌ها دقيق عمل نمي‌كنند و آوا نگاري را مختل مي‌سازند و از سوي ديگر پديده‌ي هزوارش در الفباي تقليدي پهلوي مشكل را دوچندان مي‌كند. اما مبدا اين خط كه تركي اويغوري است، نظامي تقريباًٌ بهنجار دارد. اين الفبا تا دو سه قرن اخير در ايران به ويژه در خراسان رايج بوده است و نسخه‌هاي خطي بازمانده به آن نویسه كه در روزگار نادرشاه افشار استناخ شده، اكنون در دست است. ميرزا مهدي خان استرآبادي مولف فرهنگ عظيم «سنگلاخ» نيز به متون اويغوري دسترسي داشته است و در روزگار عباس ميرزا در تبريز هم صاحب كتاب «خلاصه‌ي عباسي» با آن آشنا بوده است.

 

ادامه نوشته

خوانش دکتر حسین محمدزاده صدیق از کتیبه‌های باستانی اورخون

منبع:

http://davarardabil.blogfa.com

متن اصلی سنگیاد بیلگه قاغان

سوي خاوران

(1‌. ) [ من ] بيلگه قاغان، خاقان ترك را، آسمانْ خدا آن يگانه خدا بيافريد، سخنم [ اين است ]‌: پدرم خاقان هوشمند ترك چون بر تخت نشست جوانمردان، سروران نه‌گانه‌ی‌ اوغوزان، و مردم ترك ‌. . . [ به فرمان ] خداوند تركان، (2‌. ) به خاطر مردم و سرزمين مقدس تركان [ بر تخت ] خاقاني نشستم‌. مردم ترك و سروران تركان خشنود شدند، بر بلندا بنگريستند‌. خود بر تخت نشستم و بر مردم چهار سوي خود، رسم و آئين ارجدار برنهادم . . .

ادامه نوشته