معرفی قواعدنامه‌های ترکی 2 (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

قسمت دوم و پایانی. برای مطالعه هر دو قسمت مقاله در بخش موضوعات قسمت «قواعدنامه‌های ترکی» را انتخاب فرمایید.

کتاب دوم، «قواعد زبان ترکی» نام گرفته است. نویسنده‌ی کتاب میرزا بابا طبیب آشتیانی نام دارد که در زمان محمدشاه قاجار و ظاهراً با یکی از دوستان خود به شهر شیراز و به خدمت میرزا محمدتقی آشتیانی، وزیر مملکت فارس ـ جزئی از ممالک محروسه‌ی قاجارـ ، رفته و مدتی در کنار وزیر و فرمانروای فارس اقامت کرده است و در آن‌جا این کتاب را نوشته است. علت تألیف را خود چنین به قلم آورده است:

« ... میل خاطر پادشاه جهان که نمونه از رأفت و رحمت حضرت سبحان است، جماعت اتراک در ممالک عراق و فارس آمد و شد بسیار و تعدد و تکثر بی‌شمار به هم رسانیده، در اکثر مجالس و محافل ترکان شیرین شمایل به بردن دل‌ها مایل و به حسن تکلم متکلم، فارسیان را به خود مشغول و عراقیان را از عقل معزول داشتند، آری. شعر:

ترکان فاسی‌گوی بخشندگان عمرند،

ساقی بشارتی ده پیران پارسا را.

ادامه نوشته

معرفی قواعدنامه‌های ترکی (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

چکیده:

در دوره‌ی قاجار به قصد آموزش به مسئولان و صاحب منصبان حکومتی در ایالات ممالک محروسه که با زبان ترکی آشنایی نداشتند، پدیده‌ای ادبی با عنوان «قواعدنامه نویسی» پیدا شد. این شیوه‌ی زبان‌آموزی بر اساس صرف و نحو عربی پایه‌ریزی شده و املاءمحوری در آن نقش اساسی داشت و گاهی تبدیل به یک فرهنگ کوچک ترکی به فارسی و یا بر عکس می‌گردد و نقش «دستنامه»های امروزی را بازی می‌کرد. نسخه‌های خطی دو نمونه از این دستنامه‌ها یافت شده است که با عنوان‌های «قاعده‌ی زبان ترکی» و «قواعد زبان ترکی» معروف‌اند. نویسندگان هر دو دستنامه از مستوفیان دربار قاجار بودند.

کلید واژه:

قواعدنامه نویسی- دستنامه‌ی زبان‌شناسی- قاعده‌ی زبان ترکی- میرزا طبیب آشتیانی- میرزا عبدالعلی خلخالی – دستور زبان ترکی – قواعد زبان ترکی.

- 1 -

نظام تعلیمی دولت قاجار در «ممالک محروسه» با هدف تربیت افراد کاردان بومی برای اداره‌ی امور سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و جز آن تنظیم شده بود و به همین دلیل بر آموزش زبان و ادبیات ترکی استوار بود تا دانش‌آموخته‌های بومی غیر ترک در ممالک محروسه، بتواند با دولت مرکزی و نمایندگان آنان در ولایات و رجال و کبار حکومتی تعامل ایجاد کنند.

ادامه نوشته