اسکی تورکجه درسلیکلر و رشدیه‌نین «تمثیلات لقمان» کیتابی- 9

میرزا حسن رشدیه، تمثیلات لقمان، تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق، تهران، تکدرخت، ۱۳۸۸.

- 16 -

میرچگین خیالی

هئی میرچگین بیری اؤکوزون بوینوزونا قوندو. اوتوراندان سونرا، اؤکوزه دئدی:

«- ای اؤکوز! آغیرلیغیم سنه زحمت وئردیگی واخت، منه خبر وئرکه قالخیب گئدیم.»

اؤکوز دئدی:

«- بوینوزوما قوندوغوندان خبریم اولمادیغی کیمی، اوچوب گئتمگیندن داهی خبریم اولمایاجاقدیر.»

معناسی:

بیر چوخ ابله آداملار واردیر که قدر و اعتبار و دگرلری اولمادیغی حالدا، اؤزلرینی معتبر و بؤیوک بیر شئی ظنّ ائدرلر.

ادامه نوشته

ملا محمد فضولی‌نین غزلینی ائندیرمه اوچون

دانلود دکلمه غزلی از ملا محمد فضولی

ملا محمد فضولی‌نین بو گؤزل شعری‌نین دیکلمه‌‌سی‌نی ائندیرمه اوچون کلیک ائدین

دیکلمه + موسیقی = حجم: ۸/۳ مگابایت

معرفی یوسف و زلیخای فردوسی (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

اگر برخی از «یوسف و زلیخا»‌هایی را که به دست هم‌روزگاران ما نرسیده،[1] در نظر نیاوریم، می‌توانیم بگوییم که در تاریخ ادبیات فارسی، نخستین اثر منظوم در این موضوع، «یوسف و زلیخا»‌ی منسوب به فردوسی است.

خاورشناسان هنوز پیرامون انتساب این اثر به فردوسی، مناقشه دارند. بررسی این مناقشه‌ها از نظر ما جالب است. قصد ما در این گفتار آن است که سخنان و فرضیه‌های خاورشناسان و ایران‌شناسان را پیرامون این مسأله، و کیفیت و ماهیت تئوری‌های آنان را باز نماییم و جمع‌بندی کنیم. محمدعلی تربیت دانشمند آذربایجانی‌به هنگام سخن از نام سرایندگانی که در موضع و داستان یوسف و زلیخا منظومه ساخته‌اند از سه – چهار[2] تای آن‌‌ها که هنوز در شکل نسخ خطی باقی مانده و چاپ آثار فردوسي، جامی و ناظم هروی صحبت می‌کند.[3] ی. ا. برتلس خاورشناس روس می‌گوید که «یوسف و زلیخا»ی فردوسی نیز مانند دیگر آثاری که مآخذ آنها قصص قرآن است (به استثنای سروده‌های جامی و ناظم هروی) از انتشار وسیع محروم مانده است،[4] سپس از این که نسخه‌های خطی آن نیز کمتر یافت می‌شود، سخن می‌گوید.[5] به راستی هم نسخه‌های خطی این اثر کمیاب است و کمیابی به کنار، در نسخه‌های موجود نیز اختلاف و تضاد فراوان است و این تضادها سبب بروز فرضیه‌های گوناگون و سخنان ضد هم و مناقشه‌آمیز شده است.

ادامه نوشته

اسکی تورکجه درسلیکلر و رشدیه‌نین «تمثیلات لقمان» کیتابی- 8

میرزا حسن رشدیه، تمثیلات لقمان، تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق، تهران، تکدرخت، ۱۳۸۸.

- 11 -

ائششک آریسی

بیر ائششک آریسی‌نین بیری، بال آریسینا دئیه‌ر:

«- اگر منی اؤزووه یولداش ائیله‌سن، من داهی سنین تکی، بلکه سندن ده اعلابال قاییرا بیلرم.»

بال آریسی بونا راضی اولوب، ائششک آریسی ایله یولداشلیق باشلاییر. بونلار ایشه باشلاییرلار.

بیرگون بال آریسی گؤره‌ر که ائششک آریسی‌نین بال قاییرماقدا الی یوخدور. اونا گؤره، چوخ آجیقلانار و ائششک آریسینا بیر نشتر ایلیشدیره‌ر که ائششک آریسی یئره یپخیلیب جان وئره‌ر، و اؤلوم حالیندا اؤز – اؤزونه دئیر:

«- باشیما گلن بو قده‌ر عذاب و عقوبته مستحق و لاییقیم که نفت قاییرماغا قدرتیم اولمادیغی حالدا، گلیب بال قاییرماغا گیردیم.»

ادامه نوشته

معرفی قواعدنامه‌های ترکی (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

چکیده:

در دوره‌ی قاجار به قصد آموزش به مسئولان و صاحب منصبان حکومتی در ایالات ممالک محروسه که با زبان ترکی آشنایی نداشتند، پدیده‌ای ادبی با عنوان «قواعدنامه نویسی» پیدا شد. این شیوه‌ی زبان‌آموزی بر اساس صرف و نحو عربی پایه‌ریزی شده و املاءمحوری در آن نقش اساسی داشت و گاهی تبدیل به یک فرهنگ کوچک ترکی به فارسی و یا بر عکس می‌گردد و نقش «دستنامه»های امروزی را بازی می‌کرد. نسخه‌های خطی دو نمونه از این دستنامه‌ها یافت شده است که با عنوان‌های «قاعده‌ی زبان ترکی» و «قواعد زبان ترکی» معروف‌اند. نویسندگان هر دو دستنامه از مستوفیان دربار قاجار بودند.

کلید واژه:

قواعدنامه نویسی- دستنامه‌ی زبان‌شناسی- قاعده‌ی زبان ترکی- میرزا طبیب آشتیانی- میرزا عبدالعلی خلخالی – دستور زبان ترکی – قواعد زبان ترکی.

- 1 -

نظام تعلیمی دولت قاجار در «ممالک محروسه» با هدف تربیت افراد کاردان بومی برای اداره‌ی امور سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و جز آن تنظیم شده بود و به همین دلیل بر آموزش زبان و ادبیات ترکی استوار بود تا دانش‌آموخته‌های بومی غیر ترک در ممالک محروسه، بتواند با دولت مرکزی و نمایندگان آنان در ولایات و رجال و کبار حکومتی تعامل ایجاد کنند.

ادامه نوشته

بختیارنامه ناغیلی نین اصلی اویغورجادیر

منبع: دوزگون سئونلر سایتی

www.duzgun.ir

یازار: دکتر حسین محمدزاده صدیق

بختیارنامه ناغیلی‌نین خلاصه‌سی بئله‌دیرکی گویا سیستان پادشاهی آزاد بختین بیر اوغلو اولموش، اونو اوشاقلیقدان حرامیلر اوغورلامیشلار. سونرا گنج ایکن یئنیدن آتاسی‌نین یانینا گلمیشدی ولاکین اونو کیمسه تانیمامیش و دور برده اولانلار آزاد بختی راضی ائتميشلر کی بو شاهزاده‌لیک ادعاسیندا اولان گنجی اؤلدورسون. بو حین‌ده حرامیلرین باشچیسی اولان «فرح سوار» اونون اوغورلانماسی اسرارینی آچمیش و آزاد بخت ایله ملکه‌سی اؤز اوغوللارینی تانیمیشلار.

آزاد بختين اوغولونا حرامیلر «خداداد» آدی وئرمیشلر و اونو بیر حرامی کیمی بؤیوتموشلر، ولاکین خدادادی بیر کاروان صاحبی اولان تاجر آلمیش و اونو اوغوللوغا قبول ائتمیشدیر و اوندان قول آلمیشدیرکی بیرداها یول کسن‌لیک ائتمه‌سین. خداداد ایسه بیر گون شهرده تجارت ایله مشغول اولدوغو زمان آزاد بخت اونو گؤرموش، قانی اونا قاینامیش و اؤز ائوینه آپارمیشدیر. و آدینی‌دا «خداداد» دان «بختیار»ا چئویرمیشدیر.

آزادبخت سیستان پادشاهی ایمیش و کرمان شاهلیغی ایله‌ده امکداشلیق ائدیرمیش و اویغور دولتی ایله قونشو ایدی.

بختیارنامه‌ده بو آنا ناغیلدان 9 باشقا ناغیل‌دا تؤره‌میشدیرکی بو ناغیللاردا مین بیر گئجه ناغیلی کیمی ایچ- ایچه گلیبلر.

ادامه نوشته

ملا محمد فضولی دن بیر مربع

ملا محمد فضولی‌نین بو گؤزل شعری‌نین دیکلمه‌‌سی‌نی ائندیرمه اوچون کلیک ائدین

دیکلمه: شاهرخ نخعی

 

اسکی تورکجه درسلیکلر و رشدیه‌نین «تمثیلات لقمان» کیتابی- 7

میرزا حسن رشدیه، تمثیلات لقمان، تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق، تهران، تکدرخت، ۱۳۸۸.

- 6 -

خسته بیر مارال

مارالین بیری خسته اولموشدو. دوست و آشنالاری کئف و احوالیندان خبر آلماق اوچون، یاتدیغی محله[یه] گلدیر.

بونلار گلیب – گئتدیکلری زمان، او یئرده کی اوت و علفی یئییب تمام ائیله میشدیلر، مارال خسته لیکدن خلاص اولدو، اما اطرافیندا یئیه‌جک هئچ بیر شئی قالمادیغی اوچون، آجلیقدان تلف اولدو.

معناسی:

دوست، آشنا، قوم و اقرباسی چوخ اولانین درد و غمی چوخ اولار.

ادامه نوشته

متون نظم ترکی - غریبی تبریزی (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

منبع: برگزیده متون نظم ترکی، دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، نشر اختر، ۱۳۸۵.

نسخه‌ي كليات غريبي منتشا، مربوط به فقيه و شاعر شيعي سده‌ي دهم است. او يك روحاني بود و در زمان شاه طهماسب صفوي به ايران پناه آورده و از چنگ شيعي آزاران عثماني رهيده و در تبريز ساكن شده است. وي منسوب به منتشائيان است كه در اواخر سده‌ي نهم و قرن دهم هجري در جنوب غربي آناطولي توانستند حكومت‌هاي محلي شيعي و علوي تشكيل دهند.

مجموعه‌ آثار غريبي نسخه‌ي منحصر به فردي است از سده‌ي دهم با خط نستعليق شيوه‌ي عثماني و داراي 368 صفحه، برگ پاياني و برگ نخست تجديد شده، كاغذ سمرقندي زرد رنگ است.

مجموعه داراي بخش‌هاي زير است:

1. برگردان و نگارش به تركي غربي يا آذري از «الزام النواصب» معروف به رساله‌ي يوحنا:

اصل اين كتاب به زبان عربي است و برخي آن را به رضي الدين بن طاووس نسبت داده‌اند. كتاب در اثبات حقانيت شيعه از زبان يوحنا بن اسرائيل است كه با علماي مذاهب اربعه بحث كرده، در بطلان عقايد آنان دليل آورده، به سير در اديان و مذاهب ديگر نيز پرداخته و به اثبات و تصديق اسلام و مذهب شيعه دست زده است.

ادامه نوشته

تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی - ترجمه‌ها 1

منبع: تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی، تالیف سلمان صفریان، تهران، اندیشه نو، ۱۳۹۱.

ترجمه هاي صمد بهرنگي

« در گستره ادبيات كودكان ، ترجمه آثار ادبي ويژه كودكان و نوجوانان ، يا با انگيزه فراهم ساختن مواد خواندني براي اين گروه سني انجام مي گرفت و يا مترجمان بر پايه دلبستگي شخصي يا سفارش نهادهاي حكومتي همچون دربار و نهادها ي فرهنگي مانند دارالترجمه دولتي و مطبوعات دست به ترجمه مي زدند » (محمد هادي محمدي و زهره قاييني ، 1380 ، ص437 ).

هر چند كه آثار ترجمه شده جزو خلاقيت شخصي محسوب نمي شوند ؛ با اين همه در اين بخش ، براي آشنايي با انگيزه انتخاب صمد بهرنگي ، نظري گذرا به موضوعات موارد ترجمه شده خواهيم انداخت ؛ تا معلوم شود كه صمد جزو كدام دسته از مترجمين ياد شده مي باشد. عمده ترجمه هاي صمد بهرنگي از تركي به فارسي و بالعكس بوده است كه شامل قصه و شعر مي باشند. اكنون بطور جداگانه به آنها اشاره مي شود.

ادامه نوشته

Prof. Dr. Hüseyn Düzgündən bir neçə şer - Divanilər

http://duzgun.blogfa.com

Çaxmaq

Könlümüzü nə üçün yandırırsan yaxırsan sən

Çaxmaq belə parlayıb, birdən birə sönmək nədir?

Halətivə təəccübəm, baş tapmıram işlərindən

İzə düşüb gedibən, qəflət halla dönmək nədir?

 

Ya bir dəfə parlama, ya parladın daha sönmə,

Qoyma qalsın həsrətdə bəndlilərin axıl gözü.

İzləyərək çaxışını haldan gedib üzülürük,

Səndən ötrü ölürük, çaxmaq budur sözün düzü.

ادامه نوشته

ملا محمد فضولی دن بیر شاه بیت

منبع: شناختنامه ملا محمد فضولی بر اساس پژوهشهای دکتر حسین محمدزاده صدیق

http://hakimfuzuli.blogfa.com/

متون نظم ترکی - گلشن راز (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

(پیش از آغاز این مقاله، لازم به ذکر است، دکتر ح. م. صدیق در سال ۱۳۸۹ گلشن راز شیخ محمود شبستری را تصحیح کردند و بانضمام مثنوی عشق‌نامه شیخ شهاب الدین اهری همراه با مقدمه‌ای مبسوط در شرح و بسط سوالات و جواب‌های حسینی هروی و شیخ محمود، توسط نشر اختر در تبریز به چاپ رساندند.)

منبع: برگزیده متون نظم ترکی، دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، اختر، ۱۳۸۵.

نخستين آگاهي‌ها پيرامون ترجمه‌ي گلشن راز شيخ محمود شبستري به تركي در فهرست‌هاي نسخ خطي كتابخانه‌هاي وين و پاريس به دست ما رسيده است. و. پرتچ (W.Pertsch) و ب. فلمينگ (B.Flemming) در فهرست‌هاي نسخ خطي خود كه در 1889 و 1968 چاپ كرده‌اند مترجم تركي گلشن راز را دستازي (؟) مي‌نامند. محمد بور‌سه‌اي در كتاب عثمانلي مؤلفلري در ماده‌ي عاشيق‌ علي پاشا گويد كه مخدوم وي الوان چلبي شيرازي توانسته‌ است گلشن راز را به تركي ترجمه كند.¹

محمد علي تربيت در اثر نفيس دانشمندان آذربايجان گويد كه در سال 829 هـ . شاعري موسوم به شيرازي به ترجمه‌ي منظوم گلشن راز دست زده است² و دو بيت نخست ازآن را آورده است. وي از نسخه‌هاي خطي اسنتساخ شده به سال 871 هـ . كه در كتابخانه‌ي شخصي وي بوده نيز سخن به ميان مي‌آورد.

مرحوم عبدالباقي گولپينارلي در ترجمه‌ي منثور خود از گلشن راز شيخ محمود، برگردان منظوم ولي شيرازي را برگردان موفق مي‌نامد.³

ادامه نوشته

اسکی تورکجه درسلیکلر و رشدیه‌نین «تمثیلات لقمان» کیتابی- 6

منبع:

میرزا حسن رشدیه، تمثیلات لقمان، تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق، تهران، تکدرخت، ۱۳۸۸.

- 2 -

انسان ایله بیربوت

بیر آدام، اؤز ائوینده کی بیر بوتا سحر – آخشام سجده ائیله‌ردی و هر نه قدر مال و مۆلکۆ وار ایدی ایسه، تدریج ایله اۏ بوتون یۏلوندا نذر و صدقه و قربان ائیله‌دی.

بیرگۆن بوت، اۏ آداما اۆز چئویریب دئدی:

- ای ابله انسان! بو قده‌ر مالی و دولتی منیم یۏلومدا تلف ائیلمه، زیرا که آخرتده یاخامدان دوتوبان، ملامت ائده‌جک‌سن.

معناسی:

چوخ سفیه آدملار واردېر که اللرینده اۏلان سرمایه و دولتلرینی بۏش یئره تلف ائیلرلرو آخردا مفلس اۏلدوقلارې حالدا، «بیزی الله ذلیل و فقیر ائیله‌دی» دئیرلر.

ادامه نوشته

Prof. Dr. Hüseyin Düzgünün yayınladığı QARA MƏCMUƏ - 12

SƏFVƏTÜS – SƏFA

İbn Bəzzaz Ərdəbili ləqəbi ilə tanınan Ərdəbilli Bəzzaz İsmayıl oğlu Təvəkkül Sultan Şeyx Səfi Ərdəbilinin oğlu Şeyx Sədrəddin Ərdəbilinin əmri ilə «Qara məcmuə» kitabından istifadə edərək fars dilində «Səfvətüs-səfa» adlı əsər yazır. O, bu əsərin tə’lifində «Qara məcmuə»dən əlavə, Şeyx Sədrəddin və başqa ariflərin dilindən nəql olan hekayələri gətirir. Həm də özünün cavanlığında Şeyx Səfini görmüş olduğu üçün, çalışır ki, aldığı şifahi qeydləri və türkçə rəvayətləri və habelə yazılı türkçə mətnləri diqqətlə fars dilinə çevirsin. O, kitabını hicri 760-ci ildə (miladı 1359) qurtarmışdır və tezliklə farsça oxuyanların istifadəsi üçün bir çox nüsxələr yazılmışdır.
İbn Bəzzaz Ərdəbilinin «Səfvətüs-səfa» əsəri farsça yazılan «Təzkirətül – övliya», «Əsrarüt-tövhid» və «Mənaqibül – arifin» kimi əsərlərə bənzəmir. «Səfvətüs-səfa»nın quruluşu, bablara bölünməsi və nəsr şivəsi tamamilə bunlardan fərqlidir. Onun da səbəbi aydındır: İbn Bəzzaz türkçə yazılan «Qara məcmüə» ni və şifahi rəvayət olunan türkçə xatirələri tərcümə edir. Əsəri tam türkçə «Fütüvvətnamə»lər və «Mənqəbə»lər əsasında qurmuşdur.
Dediyimiz kimi, İbn Bəzzaz Şeyx haqqındakı rəvayətləri və mənqəbələri bir çox yerdə Şeyx Sədrəddinin dilindən nəql edir. Şeyx Sədrəddin Musa Şeyx Səfinin böyük oğlu və onun məsnəd canişini idi. O, 704 hicri (miladi 1304) ilində dünyaya gəlmiş və 794-də (miladi 1392) vəfat etmişdir. Ərdəbildə yerləşən «Şeyx Səfi büq’əsi»nin əsas binasını o tikdirmişdir, özü də atasının məzarı yanında dəfn edilmişdir.

ادامه نوشته

تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی - كوراوغلوو كچل حمزه

منبع: تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی، تالیف سلمان صفریان، تهران، اندیشه نو، ۱۳۹۱.

الف. چكيده افسانه

كوراوغلو يكي از اسطوره هاي آذربايجان است. داستان زندگي او در هفده بند تحت عنوان « سفر » توسط « آشيق » هاي دوره گرد نُقل مجالس جشن و عروسي بوده و هست. اين داستان هاي حماسي در قالب نظم و نثر روايت مي شوند. تعدادي از اين بندها يا سفرها كه توسط آشيق علي ، آشيق ميرزه ، آشيق ابراهيم قاراجا اوغلو ، آشيق محمد ، آشيق قنبر و ديگران روايت و اجرا شده ، تا كنون از طرف ناشرين مختلف جمع آوري و به چاپ رسيده است.

داستان كور اوغلو و كچل حمزه را كه آشيق علي در سال 1937 ميلادي در شهر« قازاخ » آذربايجان شمالي تحت عنوان « كور اوغلو نون توقات سفري » (همت علي زاده ، 1362 ، ص79 ) اجرا كرده يكي از بندهاي اين مجموعه مي باشد.

در اين داستان كچل حمزه با تطميع حسن پاشا براي ربودن « قير آت » مركب مشهور كور اوغلو راهي چنلي بئل مي شود. وي با حيله و نيرنگ موفق مي شود وارد اردوگاه كور اوغلو شده و پس از مدتي با استفاده از فرصت « دور آت » ، مركب دوم كوراوغلو را از اردوگاه چنلي بئل خارج سازد. كوراوغلو براي نجات » دورآت» به دنبال كچل حمزه مي رود و مغلوب حيله وي شده « قير آت» را از دست مي دهد و پس از قهر و آشتي با سركردگان قشون به خاطر اين شكست ، به تنهايي عازم ديار « توقات » شده و موفق مي شود قيرآت را نجات داده و با پيروزي و غرور به چنلي بئل باز گردد.

ادامه نوشته

اسکی تورکجه درسلیکلر و رشدیه‌نین «تمثیلات لقمان» کیتابی- 5

منبع:

میرزا حسن رشدیه، تمثیلات لقمان، تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق، تهران، تکدرخت، ۱۳۸۸.

کتاب امثال لقمان دومین متن درسی مرحوم میرزا حسن رشدیه است که در سال 1306 هـ. در تبریز چاپ سنگی شده است. این کتاب همراه آنادیلی و وطن دیلی از همو، در تاریخ کتاب‌های درسی ایران، از اهمیت خاصی برخوردار است. مؤلف در انتهای کتاب خطاب به دانش‌آموزان گفته است:

«به حول و قوّه‌ی خداوند تبارک و تعالی این کتاب به اتمام رسید. از شاگردان مکتب‌های شریفمان تمنّا دارم که مؤلف، معلمین و چاپ‌کنندگان این کتاب و نیز خطاط و کاتب آن را همیشه با دعای خیر یاد کنند. وَالسَّلام.»

مبتدی اوشاقلار اوخوماقدان اؤترو عربی‌دن ترجمه‌ اولونموش «امثال لقمان» آدلی مثللردیر.

اخطار

«امثال لقمان» ایله مشهور اولان حکایت کتابی، عربجه‌دن بیر چوخ شرق و غرب دیللرینه نقل و ترجمه قیلینیب، بؤیوک – کیچیک مکتبلرده، او جمله‌دن آوروپادا «السنه‌ی شرقیه» مکتبلرینده، شاگردلره آندان درس دئییرلر و اونیله، شاگردلری عرب لفظلرینه آز – چوخ آشنا ائدیرلر.

«امثال لقمان»ین فرانسیزجا اولان ترجمه‌سی، ایکی – اوچ روبلا بوگونلر ساتیلماغی معروفدور.

«امثال لقمان» اولونان، رغبت، اونون ساده عرب لغتیله یازیلماغینا جهت دگیل، بلکه اونداکی هر بیر نقل و مثل، طبیعت و طینت بشرده مستور اولان بیر صفت و خلقتی، مثلاً شجاعت، حماقت، فراست، درایت و ذکاوت، یا خود جبر، صبر، تکبّر و تهوّر مثلی سایر اوصاف خفیّه‌لری، قوش و حیوان دیلی ایله انسانا بیان و عیان ائیله‌مگنده‌دیر. که طالبی و راغبی هر بیر ملّت آراسیندا واردیر.

بو امثالین اخلاقیّه فواید معنویّه‌لریندن بیر چوخ یگانه و بیگانه‌لر مستفید اولماقدادیر. بیز آندان نه اوچون بهره‌مند اولمایاق؟

ادامه نوشته

تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی - تلخون

منبع: تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی، تالیف سلمان صفریان، تهران، اندیشه نو، ۱۳۹۱.

الف. چكيده افسانه

تلخون يكي از هفت دختر مردي تاجر است. او بر خلاف خواهرانش كه براي جشن ، از پدر تقاضاي كنيز ، غلام ، لباس ، كفش ، جوراب ، گردن بند و حمام طلا مي كنند ، تقاضاي وي ، دل و جگر است. چيزي كه پدر هرچه در بازار مي گردد پيدا نمي كند ، سرانجام آه به شرط بردن دختر ، دل و جگر براي وي مي آورد. آه تلخون را به دنياي غريب برده و به پسري جوان مي دهد. با مرگ پسر جوان تلخون به تقاضاي خود بارها به كنيزي فروخته مي شود و ماجراهايي را از سر مي گذراند تا بالاخره دواي درد همسرش را مي يابد و او را زنده مي كند.

ب. بازسازي

قصه تلخون بازسازي شده و توسعه يافته افسانه فولكلوريك قصه آه مي باشد كه آن نيز، هم در افسانه هاي آذربايجان و هم قصه هاي بهرنگ بطور مجزاچاپ شده است.لذا در اين قصه ، صمد بهرنگي تا مي تواند به شخصيت ها هويت، و به حوادث و ديالوگها شكل و جهت مي بخشد. اكنون به اين تغييرات به ترتيب ظهور در قصه مي پردازيم.

ادامه نوشته

متون نظم ترکی - قاضی برهان الدین (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

منبع: برگزیده متون نظم ترکی، دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، اختر، ۱۳۸۵.

قاضي برهان الدين احمد، حاكم سيواس و ارزنجان،‌ از شاعران و دانشمندان نامبردار آذربايجاني در قرن هشتم هجري به شمار است. بنا به نوشته‌ي عزيز بن اردشير استرآبادي در كتاب بزم و رزم كه در سال 796 هـ . تأليف كرده است، نام اصلي وي احمد بود و در سوم ماه مبارك رمضان سال 745 هجري قمري در قيصريه به دنيا آمده است. پدرش شمس الدين محمد، قاضي قيصريه بوده است.

او در اوان كودكي مادرش را، كه دختر عبدالله چلبي بوده، از دست داد. بر اساس نوشته‌ي ابن حجر مورخ عرب، برهان الدين از طايفه‌ي سالور اوغوزان آذربايجان مي‌باشد. بدين ترتيب شاعر چه از جهت نژاد و زبان و چه از لحاظ روح حاكم بر آثارش، آذربايجاني است.

وي تحصيلات ابتدايي را نزد پدرش آغاز كرد و سپس براي ادامه‌ي تحصيلات خود، به همراه پدرش به شام و مصر رفت. همانجا بود كه زبان‌هاي عربي و فارسي را ياد گرفت. به گفته‌ي صاحب بزم و رزم، وي حاشيه علي شرح مطالع تأليف قطب الدين رازي را در شام پيش همو تلمذ كرد و كليات قانون را پيش سيد محمد نيلي خواند.¹ علاقه و استعداد وافر و روحيه‌ي طلبگي خاصي كه برهان الدين از آن برخوردار بود، باعث شد كه روز به روز بر درجات علمي و ادبي‌اش افزوده گردد. پس از وفات پدرش، كه در مصر اتفاق افتاد، برهان الدين مدتي در حلب ماند، سپس به قيصريه بازگشت. غياث الدين محمد حاكم قيصريه او را مورد ملاطفت قرار داد و در سال 765 هجري قمري وي را كه جواني 20 ساله بود به جاي پدرش به عنوان قاضي قيصريه منصوب كرد و دخترش را نيز به همسري وي درآورد. او بعد از اندك زماني به مقام حاكميت قيصريه رسيد و مناطق سيواس و ارزنجان را نيز مطيع خويش ساخت.

ادامه نوشته

خوانش دکتر حسین محمدزاده صدیق از کتیبه‌های باستانی اورخون 2

منبع:

http://davarardabil.blogfa.com

متن سنگياد گول تيگين

(1.) چون بر فراز، آسمان آبي و بر فرود، زمين خاكستري بر ايستاد، بر ميان آن دو، فرزند آدمي پديد آمد‌. برفراز فرزند آدمي، نيايم «بومين خاقان» و «ايستمي خاقان» [ بر تخت ] نشستند‌. به خاقاني خود، براي مردم ترك حكومت و قانون ارزاني داشتند‌. (2‌. ) چهارسوي، همگي [ با ما ] دشمني كردند‌. قشون كشيدند و هر چهار سوي را به فرمان خويش درآوردند و همگي را به صلح واداشتند‌. سركشان را سرخم كردند و برپا ايستندگان را به زانو درآوردند‌. در خاوران تا گستره «قادرقان» و در اباخترانان تا «دميرقاپي» فرمان راندند‌. در اين ميان (3‌.) مردم گؤي تورك [ در اين گستره ] فراز ايستادند‌. [ خاقان آنان ] دانشي مرد بود، جوان مرد بود. سروران و مردمان آنان نيز راست [ سخن ] مي‌بودند هم از اين روي، يكپارچگي مردمي را نگه داشت و رسم قانون برنهاد‌. سپس خود، (4‌. ) چشم بر جهان بست‌. بر او، بسيار بگريستند‌. از خاوران از گسترده‌ی‌ «بؤكلوچولو»، از «تبغاچ»، از «تبت»، از «آوار»، از «روم»، از «قرغيز»، از «اوچ كوريگان»، از «اوتوزتاتار»، از «ختاي»، از «تاتابي» اين همه آمدند، بر او گريستند، به خاك سپردند‌. آنان چنين خاقانان پرآوازه بودند‌ . . .

ادامه نوشته

Prof. Dr. Hüseyn Düzgündən bir neçə şer - Sərbəstlər

http://duzgun.blogfa.com

http://duzgun.arzublog.com

Qoyma Getsin Zənganı

Bax!

Bəşər tarixi anlatmış mənə

Hansı xalqın kim dili ölmüş, zavala uğramış,

Varlığı getmiş o xalqın, ibtihala uğramış.

Dil ölərsə,

Aç gözün bax tarixə,

Xalq ölər, millət ölər.

Hidəcilər, Şah Xətayilər, Nəsimilər ölüblər yüz kərə,

Düşməsin dildən dilin,

Ölməsin şanlı elin...

İnqilab oğlu, şucaət nəslisən,

Şahları cəlladları sən əzmisən,

Qoyma qalsın şahçılar məfkürəsi bu molkdə.

Milli zülmün tozların sil

Milləti canlı cəsədli quylayanları tanı

Qoyma getsin Zənganı

Sən Koroğlu nəslisən qəlbindəki üsyan hanı?

Əymə ağzın, düşmənə qarşı ağartma dişlərin.

ادامه نوشته

آشنايي با سه سنگياد باستاني اورخون به قلم دکتر حسین محمدزاده صدیق

http://davarardabil.blogfa.com/

سنگياد‌ها در دشت اورخون از دوران دولت «گؤي تورك» بر جاي مانده است‌. دولت گؤي تورك را تركان هون در سده‌ی‌ ششم ميلادي تشكيل دادند و در فاصله‌ي قرن ششم تا هشتم، در آسيا به عنوان امپراطوري بزرگ تُرك حكومت كردند‌. در نيمه‌ی‌ نخست قرن ششم، «آوارها» بدنه‌ی‌ اصلي تشكيلات اداري و حكومتي حكومت تركان را تشكيل مي‌دادند‌. در تاريخ 552 م‌. «بومين قاغان»، خاندان «گؤي تورك» را جاي‌گزين خاندان «آوارها» ساخت‌. در آن روزگار، مركز حكومت اين دولت، در بخش شرقي استقرار داشت و بخش غربي توسط خاقان‌نشيني تابع بخش شرقي اداره مي‌شده است‌. «ايستمي قاغان» كه خود برادر «بومين قاغان» بود، تا سال 576 م‌. بر بخش غربي حكومت مي‌راند‌.

بومين قاغان، در نخستين سال تشكيل حكومت گؤي تورك چشم از جهان فروبست و به ترتيب سه فرزندش حكومت كردند. نخستين فرزندش در سال 553 م‌. ، ديگري از 554 الي 572 و سومي از 572 تا 581 به فرمانروائي رسيدند‌. در عصر «موغان» دومين فرزند بومين قاغان، دولت گؤي تورك‌ها در شرق با «منچوري» هم مرز بود و در غرب تا قلب فلات ايران فرمانروائي داشت‌.

اين دولت، در اواخر سده‌ی‌ ششم، به لحاظ كشمكش داخلي سران حكومت و فرماندهان، معروض حيل و دسايس حكومت چيني‌ها گرديدند‌. و در سال 630 م‌. دولت چين موفق شد بخش عظيمي از شرق سرزمين‌هاي امپراطوري گؤي توركان را به تسلط درآورد و به تدريج به بخش‌هاي غربي نيز تجاوز كند‌.

ادامه نوشته

اسکی تورکجه درسلیکلر و رشدیه‌نین «تمثیلات لقمان» کیتابی- 4

20. حاج میرزا حسن رشدیه

1 – 20. یاشایېشې

تقوالی عالیم آخوند ملّا مهدی تبریزی‌نین اۏغلو میرزا حسن، هجری 1267 – نجی ایلده فتحعلی‌شاه امری ایله اؤلدورولن صادق‌خان شقاقی‌نین نوه‌سی، ایمانلی و فضیلتلی قادین سارا خانېمدن، تبریزین چرانداب محلّه‌سینده دنیایا گؤز آچدې. آتاسې همین محلّه مسجدی‌نین پیشنمازې ایدی. او اؤز آتاسی، سونرا شهرین باشقا عالیملری یانېندا و مکتبلرینده تحصیل ائتدی. جوان ایکن، اؤزو محلّه‌سینده اوشاقلار اۆچۆن کیچیک بیر مکتب آچدې. بو مکتبده، محلّه‌ده باش وئرن بیر چۏخ اخلاق مسأله‌سی ایله علاقه‌دار ایشلره دخالت ائدیردی و رسمی دولت مأمورلاری کیمی، خلاف ایش گؤرنلرین قاباغېندا دایانېردی. اۏنا گؤره، محلّه اهلی اونو چوخ سئویر و اونا «میرزا» دئییردیلر.

2 – 20. مکتب آچماسې

میرزا حسن، 1298 – نجی ایلده قارداشې میرزا علی ایله بیرلیکده سوریه و شاماتا سفر ائتدی. همین ایلده بیروت شهرینده فرانسالېلارېن آچدېقلارې «کالج»ده درس اۏخودو، و یئنی درس شیوه‌لری ایله تانېش اولدو. ایکی ایل سۏنرا، ایروان شهرینده «رشدیه مسلمان مدرسه‌سی» تأسیس ائتدی و هـ. 1305 – نجی ایلده تبریزه گلیب «خیاوان» محلّه‌سینده همین آد آلتېندا بیر مدرسه قوردو. بو مدرسه، «شیخ‌الإسلام مسجدی» یانېندا ایدی و میرزا حسین واعظ کیمی تبریزین او زامانکی بؤیۆک عالیملری اۏرادا تدریس ائتمڲه دعوت اۏلونموشدو.

قارداشې میرزا علی ایسه «مقصودیه» محلّه‌سینده مکتب آچدې و سۏنرا بو مکتبی «تربیت» خیاوانېندا که «ملا کلبعلی» مسجدینه منتقل ائتدی.

ادامه نوشته

متون نظم ترکی - بایرک قوشچو اوغلو (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

منبع: برگزیده متون نظم ترکی، دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، اختر، ۱۳۸۵.

اهل حق نامي است كه به گروه‌هاي عظيم و پراكنده‌ي دراويش داده‌اند. اهل حق خود شاخه‌هاي گوناگون دارند و صوفي نيستند، به خلاف صوفيان كه معتقد به وصولند، معتقد به سلوك هستند. از آنجا كه حضرت علي بن ابي‌طالب (ع) را سر سلسله‌ و بنيانگذار مسلك خود مي‌دانند و آن حضرت را مظهر تام و تمام در ذات و صفات مي‌شناسند، به علي اللهي نيز مشهور شده‌اند.

در آذربايجان و ديگر مناطق تركي زبان ايران و آسياي صغير، اين فرقه به نام‌هاي گوناگوني نظير گوران، قيزيلباش، علوي، بكتاشي، شاملو و غيره ناميده مي‌شوند. پايه‌ي اعتقاد اين گروه رجعت روح است و معتقدند اشخاصي كه افعال آنان پسنديده و مقبول باشد، اگر از مبدأ صدق تقاضا كنند، روحشان به صورت كاملتري به اين جهان باز مي‌گردد.¹

اولين تجلي تام را در ذات دُرّ ازلي در آغاز آفرينش و آخرين تجلي تام را در ذات سلطان اسحاق مي‌دانند.

سلطان اسحاق در اوايل قرن هفتم و در عهد حمله‌ي مغول به ايران مي‌زيسته است.² بنا به اعتقاد اين گروه، پس از سلطان اسحاق نيز تجليات تام و تمام متعددي رخ خواهد داد و در يكهزار و يكمين تجلي تام و تمام در ذات و صفات، كائنات و بود و نبود به دُرّ ازلي خواهند پيوست.

ادامه نوشته

تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی - کچل کفترباز

 

منبع: تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی، تالیف سلمان صفریان، تهران، اندیشه نو، ۱۳۹۱.

كچل كفتر باز

الف. چكيده افسانه

اين قصه همانگونه كه از عنوان آن پيداست حكايت كچل كفتر بازي است كه با مادر پيرش زندگي مي كند. او عاشق دختر پادشاه مي شود و علي رغم مشكلات بسياري كه وجود دارد و همچنين كارشكني هايي از طرف وزير شاه بعمل مي آيد با كمك بز و كفترهايش و كلاهي كه برايش مي آورند بالاخره بر تمام مشكلات چيره شده و موفق مي شود كه با دختر پادشاه ازدواج كند.

ب. بازسازي

قصه هاي كچل در فرهنگ عامه آذربايجان از جايگاه بخصوصي برخوردار است. اين شخصيت در داستانهاي مختلف و با واريانتهاي متفاوت روايت مي شوند. چنانچه خود صمد بهرنگي در مقدمه افسانه هاي آذربايجان مي گويد : «كچل يكي از جالب ترين و زنده ترين و اصيل ترين چهره هاي افسانه اي آذربايجان است. كچل جوان فقيري است از طبقه سوم كه هيچگونه وسيله معاش ندارد.]...]

ادامه نوشته

Prof. Dr. Hüseyn Düzgündən bir neçə şer

http://duzgun.arzublog.com

http://duzgun.blogfa.com

Əlindən Aldı

Sənin tarixini kimsə yazmadı,

Ürəyim ucunda nisgilin qaldı.

Yad hiylə eylədi, yad məkr qıldı,

Müqəddəs ruhunu əlimdən aldı.

 

Biri tarixində yox hönər dedi,

«Biri baran dedi, biri xər dedi.»

Biri gənclərinə gör nələr dedi.

Hər söyüş eşitdim günüm qaraldı.

 

Zəngan, ey qaməti toprağa düşən,

Aslanlara vətən, nərlərə vətən.

Çələbi oğlunu becərdən sən sən,

Qalx, yad məni yaman günlərə saldı.

ادامه نوشته

تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی - افسانه محبت

منبع: تحلیل محتوای آثار صمد بهرنگی، تالیف سلمان صفریان، تهران، اندیشه نو، ۱۳۹۱.

 

افسانه محبت

الف. چكيده افسانه

قصه حول محور عشق پسري چوپان، به نام قوچعلي نسبت به دختر پادشاهي مي چرخد.

البته اين عشق ، در اوايل از سوي پسر چوپان به صورت يكطرفه است. و همانند افسانه‌هاي كليشه اي فراوان، نهايتاً طرف مقابل نيز تسليم قدرت عشق مي شود و وصال دو زوج جوان علي رغم اختلاف طبقاتي موجود حاصل مي گردد.

ب. بازسازي

در وهله اول بايد به انضمام يك قصه ديگر به قصه اصلي توجه كرد كه تقريباً هيچ ارتباطي هم با آن ندارد. و آن داستان هفت برادري است كه به دنبال معشوقشان مي روند كه شش تايشان به مراد مي رسند و هفتمي با خواهر چوپان يعني قوچعلي ازدواج مي كند و اين تنها ارتباط بين اين دو قصه مي شود.

ادامه نوشته

اسکی تورکجه درسلیکلر و رشدیه‌نین «تمثیلات لقمان» کیتابی- 3

14. ظاهرةالملوک

صفویه دؤرونده آذربایجانېن غرب حصه‌لرینده یاشایان سروری آدلې عالیمیمیز ظاهرةالملوک آدلې اون بابدا بیر نثر درس کتابی یازېر. بیرینجی باب ایمان احکامېنا عائددیر و قالان دوققوز باب سیراسی ایله بئله‌دیر:

آللاها عبادت، آتا – آنایا حرمت، ار – آرواد حقوقی، اولادو اقربا حقلری، عدل و احسان حاققېندا، رعیت حقلری، دولت حقوقی، انسانېن مخلوقات آراسېندا یئری و آللاهېن احسان ائتدیڲی نعمتلره شکر.

بو کتابدان نمونه:

«ای عزیز! بیلکیم الله تعالی انسانی ایکی حقیقتدن خلق ائتدی، بیری صورت ظاهردیر، دیگری سیرت باطندیر، صورته خُلق دئرلر، سیرته خُلق دئرلر. بو ایکی حقیقتین فضیلتی و رذیلتی‌وار...»

بو درسلیک کتابی، شاهزاده‌لر و اعیان اوشاقلارېنا درس دئمه و اۏنلاری مملکتی اداره ائتمڲه حاضېرلاما اۆچۆن یازېلمېشدېر.

ادامه نوشته

متون نظم ترکی - ورقا و گلشاه (دکتر حسین محمدزاده صدیق)

با نام ورقا و گلشاه چند مثنوي به زبان تركي موجود است كه در جاي خود از آن‌ها سخن خواهيم گفت.¹ اينجا سخن ما از نخستين سرايش اين مثنوي تركي ايراني است كه از سوي يكي از پيروان و علاقه‌مندان آذربايجاني جلال الدين مولوي رومي در تبريز به فرجام رسيده است.² نام اين سراينده يوسف و لقب او مداح بوده است. از او، گذشته از ورقا و گلشاه، مثنويي به فارسي زير نام خاموش‌نامه به دست ما رسيده است. داستان ابليس – عليه ‌اللّعنه- و مثنوي مقتل حسين ^(ع) نيز منسوب به اوست.

داستان ورقا و گلشاه مانند داستان احمد حرامي در شش مجلس سروده شده است و صبغه‌ي مذهبي دارد.

اين اثر نخستين بار از سوي اسماعيل حكمت ارطيلان با مقدمه‌اي در سال 1945 منتشر شد. سپس ايرانشناس معروف، مرحوم دكتر احمد آتش با كشف ورقا و گلشاه از عيوقي به زبان فارسي پيرامون منشأ اين مثنوي بحث كرد و ابهامات و تاريكي‌ها را براي تاريخ ادبيات‌نويسان روشن ساخت. ذبيح الله صفا با انتحالي از ثمره‌ي زحمت و تحقيق آن مرحوم، اين مثنوي را در سال 1343 از سوي انتشارات دانشگاه تهران به نام خود بيرون داد. ما براي ارج نهادن به پژوهش‌هاي مرحوم دكتر احمد آتش كه عمري در راه خدمت به ادبيات اسلامي تركي و فارسي صرف كرد، بخش‌هايي از مقاله‌ي عالمانه‌ي او را در اينجا مي‌آوريم:

«پارسال چون در كتابخانه‌ي موزه‌ي سراي طوپقاپو كتابي را كه در دفتر در ستايش سلطان محمود قيد شده بود، مي‌خواندم،

ادامه نوشته

خوانش دکتر حسین محمدزاده صدیق از کتیبه‌های باستانی اورخون

متن زیر، بخشی از کتاب یادمان‌های ترکی باستان، تالیف و ترجمه استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق است که مجددا با نام سه سنگیاد باستانی در تبریز چاپ شد. سعی می‌کنم این کتاب را به تدریج در وبلاگم قرار دهم. برای مشاهده تمامی قسمت‌ها می‌بایست از بخش موضوعات وبلاگ، فصل یادمان‌های ترکی باستان را انتخاب کنید.

داور اردبیلی

http://davarardabil.blogfa.com

قسمت اول

مختصري از دستور زبان سه سنگياد باستاني اورخون

زبان سه سنگياد كه در اين كتاب معرفي مي‌شود شيوه‌ی‌ كهن دوره‌ی‌ آلتايي ـ آذي از زبان تركي آذري معاصر است كه به شيوه‌ی‌ «گؤي تورك» معروف شده است‌.

دستور زبان گؤي تورك، جزئي از دستور زبان عمومي تركي به حساب مي‌آيد‌. پيرامون تدوين اصول و قواعد اين شيوه‌ی‌ كهن تركي، تاكنون در جهان اثر مستقل علمي چاپ نشده است‌. آنچه مي‌توان به آن مراجعه كرد، يادداشت‌هاي مرحوم پرفسور دكتر ارگين است و نيز كتاب «اسكي تۆرك يازېتلارې» اثر حسين ناميق اوركون (استانبول 1941 ـ 1936) در چهار جلد، كه پژوهش‌هاي آغازين و اصلي بود. از ميان تحقيقات اخير كتاب «دستور زبان تركي رونيك» اثر آ‌. كونونوف (لنينگراد، 1980)، رساله‌ی‌ دكتراي آقاي رجبوف زير عنوان«صرف زبان گؤي تورك» (باكو 1976) و كتاب علي عيسي شوكورلو با نام «قديم تۆرك يازېلې آبيده‌لري‌نين ديلي» (باكو 1993) و سه جلد كتاب «اۏرخون يازېتلارې»، «تۆرك ديللري» و «اۏرخون تۆركجه‌سی گرامري» از طلعت تكين (استانبول 2003) را مي‌توان نام برد‌. تركي آذري امروزي و همه شيوه‌هاي زبان تركي كه در ايران رايج است، ادامه‌ی‌ منطقي شيوه‌ی‌ تركي باستاني نامبردار به گؤي تورك است و نشانه‌هاي كهن آن در شيوه‌ی‌ گويش‌هاي تركي ايراني به چشم مي‌خورد تا ديگر شيوه‌ها. نویسنده، چند سال‌ است دستور زبان «گؤي تورك» را بر اساس سه سنگياد باستاني در برخي از دانشگاه‌هاي كشورمان تدريس مي‌كنم. اميدوارم دانشجوياني كه با متون كتيبه‌هاي فوق آشنا مي‌شوند، با اخذ قوت و الهام از دقايق و ظرايف خفته در شيوه‌ی‌ تكلم خود و با تكيه بر داده‌هاي دانشگاهي، بتوانند دستور زبان نسبتاً مدون و كامل تركي باستان را ياد بگيرند‌. آنچه در اينجا مي‌آيد، نگاهي بسيار مختصر و گذرا به پژوهش‌هاي گؤي تورك پژوهان مذكور در فوق است كه اميدوارم گامي هر چند ناچيز در اين راه به شمار آيد و علاقه‌مندان بتوانند از آن به عنوان خودآموز نيز استفاده كنند‌.

ادامه نوشته