منبع: برگزیده متون نظم ترکی، دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، اختر، ۱۳۸۵. قاضي برهان الدين احمد، حاكم سيواس و ارزنجان،‌ از شاعران و دانشمندان نامبردار آذربايجاني در قرن هشتم هجري به شمار است. بنا به نوشته‌ي عزيز بن اردشير استرآبادي در كتاب بزم و رزم كه در سال 796 هـ . تأليف كرده است، نام اصلي وي احمد بود و در سوم ماه مبارك رمضان سال 745 هجري قمري در قيصريه به دنيا آمده است. پدرش شمس الدين محمد، قاضي قيصريه بوده است. او در اوان كودكي مادرش را، كه دختر عبدالله چلبي بوده، از دست داد. بر اساس نوشته‌ي ابن حجر مورخ عرب، برهان الدين از طايفه‌ي سالور اوغوزان آذربايجان مي‌باشد. بدين ترتيب شاعر چه از جهت نژاد و زبان و چه از لحاظ روح حاكم بر آثارش، آذربايجاني است. وي تحصيلات ابتدايي را نزد پدرش آغاز كرد و سپس براي ادامه‌ي تحصيلات خود، به همراه پدرش به شام و مصر رفت. همانجا بود كه زبان‌هاي عربي و فارسي را ياد گرفت. به گفته‌ي صاحب بزم و رزم، وي حاشيه علي شرح مطالع تأليف قطب الدين رازي را در شام پيش همو تلمذ كرد و كليات قانون را پيش سيد محمد نيلي خواند.1 علاقه و استعداد وافر و روحيه‌ي طلبگي خاصي كه برهان الدين از آن برخوردار بود، باعث شد كه روز به روز بر درجات علمي و ادبي‌اش افزوده گردد. پس از وفات پدرش، كه در مصر اتفاق افتاد، برهان الدين مدتي در حلب ماند، سپس به قيصريه بازگشت. غياث الدين محمد حاكم قيصريه او را مورد ملاطفت قرار داد و در سال 765 هجري قمري وي را كه جواني 20 ساله بود به جاي پدرش به عنوان قاضي قيصريه منصوب كرد و دخترش را نيز به همسري وي درآورد. او بعد از اندك زماني به مقام حاكميت قيصريه رسيد و مناطق سيواس و ارزنجان را نيز مطيع خويش ساخت. او نه به عنوان يك حاكم، بلكه به عنوان خدمتگزاري مسؤول و متعهد و نوعدوست، همواره در اجراي عدالت اسلامي مي‌كوشيد. شاعر در سال 799 هجري قمري ضمن يك جنگ و درگيري با كفار كشته شد. قاضي برهان الدين احمد، آثار متعددي به زبان‌هاي تركي، عربي و فارسي تأليف و تحرير كرده است، كه تعدادي از آن‌ها به دست ما رسيده است. كتاب‌هاي ترجيح التوضيح و اكسيرالسّعادت في اسرار العبادت را به عربي نوشته است. ليكن علت عمده‌ي شهرت وي اشعار نغز و زيبايي است كه به زبان تركي سروده و 4 سال قبل از وفاتش در ديواني، خود گرد‌آوري كرده است. تنها نسخه‌ي خطي اين ديوان در موزه‌ي بريتانيا (Or. 4122) نگهداري مي‌شود. بخشي از آن در سال 1922 ميلادي و نسخه‌ي عكسي كامل آن در سال 1943 در استانبول منتشر شده است. اما كاملترين چاپ آن از آن استاد كرسي زبانشناسي تركي آذري پروفسور محرم ارگين است كه در سال 1980 از سوي دانشكده‌ي ادبيات دانشگاه استانبول با حروف لاتين منتشر شده است. در اين چاپ 1457 شعر، اعم از غزل و رباعي و تويوق با مقدمه‌اي در شناخت نسخه‌ي نامبرده گرد آمده است. در نشر ديگري كه دكتر علي آلپ ارسلان بيرون داده، 125 شعر زيبا با مقدمه‌اي ممتع تدوين شده است. قاضي برهان الدين شاعري توانا و با استعداد است. آثار وي از لحاظ پرداختن به موضوعات اجتماعي و به كارگيري مضامين بكر و بديع و همين طور زبان و سبك ويژه، در تاريخ شعر آذربايجان ممتاز است. او شاعر زمان و عصر حيات خويش بود و با كاوش در افكار و انديشه‌ها و نيز اوضاع و شرايط حاكم، يافته‌هاي خود را در قالب مصاريعي آتشين مي‌ريخت و چنين بود كه شعر اصيل و سبك خود ويژه‌اش تولد ‌يافت. در اشعار برهان الدين مردانگي، شجاعت، جسارت و دليري از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است: أرميدور سرباز و زرباز اولمييان،
يئمك، ايچمك، گولمك، اويناماق حرام،   آلاجا آوره‌كلره باز اولمييان.ارگونونده يارا دمساز اولمييان؟ به عقيده‌ي وي، سرنوشت انسان به دست خداست و مقدرات الهي اجتناب‌ناپذير است و انسان را راه گريز و گزير از سرنوشت محتوم نيست. سرنوشتي كه روز ازل به قلم حق تعالي نوشته شده: حق أزلده نه يازميش ايسه بولور،   گؤز نه كي، گؤر‌ه‌جك ايسه گؤرور. حتي در اشعار عاشقانه‌ي‌ وي نيز روح مردانگي، غيرت،‌ متانت و صداقت دميده شده است. وي در هر شرايطي به آرمان‌هاي مقدس خويش پايبند است. همرنگي و همدردي را لازمه‌ي دوستي و عشق مي‌داند و معتقد است كه نبايد در شرايط بد و دشوار دوست را تنها گذاشت: يار گرك ياري ايله همرنگ اولا،اول ايكي يارين كي، اويوشماز بئله،   گر نشاط و عيش و صلح و جنگ اولا،ايشلري اورتادا شيشه سنگ اولا. *** يار اولدور كي، يارلا همدرد اولا،يئمك، ايچمك، ياخشيليق گونون گؤرن،   ياريندان أوز قايتاران يار سرد اولا،ارگونونده گر دؤنه نامرد اولا. آثار قاضي برهان الدين هم از لحاظ انديشه و تفكر و هم به خاطر فرم خاص و زبان بديع، بر خلاف معيارهاي مقبول و طبيعي شعر در آن زمان است. روزگاري كه مداحي و قصيده‌سرايي پر طمطراق درباري رواج داشت، قاضي برهان الدين با درك موقعيت و احساس مسؤوليت، پرچم شعر اجتماعي و مردمي را به دوش مي‌كشيد تا رسالت انساني- ديني‌اش را به انجام رساند. رگه‌هايي از واقعگرايي در خلاقيت هنري او نمايان است، به طوري كه برش‌هايي از شعر وي را مي‌توان از بهترين و نخستين نمونه‌هاي رئاليسم در ادبيات تركي شمرد. شاعر گاه تحت تأثير افكار و انديشه‌هاي صوفيه قرار گرفته، از يكي شدن عاشق و معشوق در آتش عشق، سخن مي‌گويد. اينگونه افكار صوفيانه بيشتر در تويوق‌هايش منعكس شده است: بلليدير حق قاتيندا كرداريميز،ساقي! وئر گل اليمه دولو أياق،   ائله كيم وار بسمل و مرداريميز،كيم، گئده بو كؤنولد[ن] زنگاريميز. نمونه‌هايي را كه از پي مي‌آيد، از نشر انتقادي دكتر محرم ارگين برگزيدم. نشر آقاي دكتر علي آلپ ارسلان، استاديار آقاي دكتر ارگين و جانشين فعلي ايشان در كرسي زبانشناسي كهن تركي در دانشكده‌ي ادبيات دانشگاه استانبول را نيز زير دست داشته‌ام.   تويوقلار گؤرمه‌ديم‌ سن تك لطيف نازك جوان،قطره‌جه لطفون بيزه ايره‌ر بولسا، سنجيليين دونيادا خوب آز ايميش،كؤنوللر كهليگينه بو دونيادا،حققه شوكور قوچلارين دورانيدير،گون باتاردان گون دوغان يئره دگين، بلليدير حق قاتيندا كرداريميز،ساقي وئر گيل اليمه دولو آياق، گولشنده دينله نه‌د‌ئر بولبول، بولبول،ياخشي گلدي كؤنلومه صراحي‌نين، سن خليل الله خونين يايا دور،حله اي نر كوكره و ميداني آل، دلبرين ايشي عتاب و ناز اولور،اي كؤنول صبر ائت، تحمل قيل اونا، جادو گؤزو جانيمي شكار ائدر،دوداغي ايچون شكر دئديم ايدي،   تاپونا اولسون فدا جان و جهان.قطره تك اولا قاتيمدا مين عمان. نغمه‌ني راست آنلاديم، شهناز ايميش.آلا شاهين گؤزلرين شهباز ايميش. جمله عالم بو دمين حيرانيدير.عشق أري‌نين بير نفس سيرانيدير. ائيله‌كيم وار بسمل و مرداريميز.كيم گئده بو كؤنولدن زنگاريميز. ايرته‌ گئجه ائديجك غلغل، غلغل.آنين ايچون باشلادي قل قل، قل قل. عشق اودوندان جان ايله قايا دور.چئوره يانيندا كي هامو مايه‌دور. چشم جادو غمزه‌سي غماز اولو.يارا ايريشمك ايشي آز- آز اولور. من قولويام اول اونو انكار ائدر.كؤنولونه گلدي نه تكرار ائدر.     غزللر اولالي حسن نقشي دونيادا فاش،نه زيبا بوي اولور، بو قدده احسنت،ختايي گؤزلري‌نين يوخ خطاسي،بيزه حسني بو گئجه شمع يئتر،قصوري اولا حوري‌نين نگارا،گؤزوم جيحون، اگر گؤرديسه گؤزوم،داغيدالي ساچين اوغرولاريني،   داهي دعوي قيلانماز اولدو نقاش.نه نازك حسن اولور، بو حُسنه شاباش.قدي دوغرو ولي عشوه‌سي قلماش.گل ايمدي شمعيني آپار آ فراش.كه وار ايسه يوزونده شول گؤزو قاش.خيالين كيمي داهي سنه اوخشاش.گؤزون رند اولدي و قاشلارين اوباش. *** گؤزو اوخلادي بيزي قاراقيلا،غاليه گيسوسونا دورتر ايسم،قاشلاري اگري‌سي ايله دوغرويا،قارا گيسوسي آغي وجهيله‌دير،نه اولا مردم‌ليك ائيلسه گؤزي،   مسكين ائتدي گيسوسو قاراقيلا.غاليه‌نين يوزوني قاراقيلا.نه جفا قيلسا قاتا قارا قيلا.چون منيم كؤنولومه قاراقيلا.بيزي قاراقلاماسا قارا قيلا. *** يا چلب درديميزه چاره قيلا،اودا سالار اؤزيني درّ عدن،آي يوزوندن گونش اوتانديغيچون،بئلونه سوندوم ايسه عيب ائتمه،كمري بير قيلا ايكي باغلار،   يا كؤنول كؤنليگيني پاره قيلا.تا منيم چين يوزوني قاره قيلا.بولودي اؤزونه ستاره قيلا.غرق اولان جهديني كناره قيلا.سؤزه بير نقطه‌ني دوپاره قيلا. *** گؤزو ديلر كه دله حمله‌ي تركانه قيلا،هر قيلا باغلامايينجاق اؤزيني وارليغيميز،تني بنزه‌تدي قيلا قيلجا بئلين اي بئلي قيل،غمزه‌سي بنده سالا دونياني گر حمله قيلا،زلف مسكينيم الا كه پريشان كئچرم،   زولفي ديلر بيزي بير قيل ايله ديوانه قيلا.زلفونون هر قيلي ايله داخي شاها نه قيلا؟تا كه نه قيلا بيلور ايسه اوني جانه قيلا.مست كه قيلمايا حمله آييغا، يا نه قيلا؟كه بو جادو نئجه بير طعنه‌يي ايمانه قيلا؟ *** نئجه بير شول جادو گؤزون قصد جان و دل قيلا،گؤزلروم گمي‌سي لنگر سالدي قان دنيزينه،شول گونش يوزونه قارشو بن هلالي اولموشام،نئجه‌قيلابيركؤنول‌كه‌هر‌قيلي- ي- چون زولفينون،اعتدال قامتيندن عدل اومار دلي كؤنول،   نئجه بير شول اينجه بئلون بو تنومي قيل قيلا.غرق خون اولسون اگر عزميني با ساحل قيلا.اولا بو اكسوكلويي كيم، كيم حسنونوز كامل قيلا.كيرپيگينون هر قيليندان بيردمي سائل قيلا.كه مگر سرويني بيزدن يانايا مائل قيلا. *** لبين مئييله بيردم دماغ اگر تر اولا،گؤزوم نمي نمه اكسيك قوماز، ولي يارون،قويا بيلورسه باشي آياغينا خلق جهان،هوا دماغيما اوردي عجب دئگول شيمدي،خيالينا تاپارام بت‌پرست خود دئگولم،مگر كه بو كؤنولوم آرزوي شكر ائده‌ر،نگارا لعل لبون عاشقي دورور بو كؤنول،صباح نوري گليب يوزونه باخا گؤزلر،نگارا راست دئيه‌لوم چو سروون اولدو روان،دم اولماديمي دموندن كه بيردم اولا آنا،اودونا چونكه براهيم عشقيله دوشه دل،گونش ايله گئجه‌نون اجتماعي يوخ، يا نئچون،بو راست قددوني چنگي گؤرورسه دوتما عجب،نگارا عود ساچين قيلدي يئنيله قانون،   گرك كه سؤزلروموزدن جهان معطر اولا.ياشوما گر نمه نور ايسه داخي خوشتر اولا،گرك كه زلفي كيبي جمله سربسر سر اولا.بو گؤز يولوندان اگر ياشلاريم مقطر اولا.نره‌يه باخار ايسم، صورتين مصور اولا.كه دائما آغيزيمدا لبون مكرر اولا.كي ايسه جنتون ايچينده حوض كوثر اولا.گرك كه غم چريسي أوستونه مظفر اولا.قيامت اولدي گرك قامو سروه سرور اولا.نئچه - نئچه قاپودان تاشرا حلقه‌ي در اولا.خيالونون بتونو يونماق ايله آزر اولا.بوقارا زولفو نگارون يوزينده درخور اولا.اگر مخالف ائدوپ سازيني مخيّر اولا.كه آنون خياليله ديل- ديل هميشه مجمر اولا. *** بولبول يئنه چاغيردي كه فرياد ياد اولا،گؤزون اگرچه ظلميني ايروردي غايته،سروون آياغي باغلي و ني باغليدور بئلي،نوروزدور سنون ايله بير عيش ائدم گرك،باد صبا ساچون ايله اوينايالي، شها،   قددون يئنه ساليندي كه شمشاد شاد اولا.اوموم بودور لبون ايله بيداد داد اولا.قددون كيمي كيم اولا كه آزاد زاد اولا.كه دنيا اهلي گؤره و اعياد ياد اولا.بيلدوك كه اشبو دهر غم آباد باد اولا. *** گئجه گوندوز بنوم ايشوم زار اولا،سندن اؤزگيه باخيماز گؤزلروم،نئجه قورتارا بيله كيشي كؤنول،زهر ايچون ترياكي قويماق اولارمي،گهي محراب اولا قاشلارون بانا،عشقه برهان گؤسترور يوزون اگر،قانغي دينده‌دور روا بو حال كه،چون خيالون قيلدي گؤزومده مقام،كيم كه بيزاري اولا بازاريدور،شول كؤنولده كه سن اولاسان شها،   قورخارام فتنه گؤزون بيدار اولا.گؤرمگه مگر سني ناچار اولا.چونكه معشوقي بت عيّار اولا.لاجرم كه گول قاتيندا خار اولا.گهي زلفون بئلومه زنّار اولا.بير نفس لطفون بيزومله يار اولا.بن خمار و لبلرون خمار اولا.واجب اولدي كه آنا ادرار اولا،كيم كه بازار ايستيه بيزار اولا.ديله‌مزم كه داخي ديّار اولا. *** جان جانا ايرمه‌ديسه، تن تنه ايردي، شكر آنا،آنجا جگر قاتيني بن لبلري ايله ايچميشم،جان لبونوزه ايره‌لي تنگ دورور مجالي يوخ،گلدي خيالي كؤنلومه، اؤزيني بولدو خانه‌ده،روشن ايدي بو كيم يوزون سئوه‌ر ايدوم قديمدن،   اشبو بيزوم زمزمه‌موز، تن تنه ايردي، شكر آنا.كه سوينجاق آغيزوما، ال قانا ايردي شكر آنا.عيشي گرك فراخ اولا جان جانا ايردي شكر آنا.موشدولوق اولدو كؤنوله،قول‌خانه ايردي، شكر آنا.شيمدي بيزوم بو دعويميز برهانه ايردي شكر آنا. *** عشقي اودي دلبرون بو باشه چيخارسا،داشه داشون گؤزلري نگار قانيله،آني كه گيزله‌ميشم بوتار كؤنولومده،دادونا جان وئرمگه بهانه‌ گركدير،كؤنولي سال بنده قارا ساچلارون ايله،   اولا عجب اول اود ايله باشا چيخارسا.حسن جمالي شعاع داشا چيخارسا.يئدي فلكدن يوخاري آشا چيخارسا.قيلما آنا طعنه‌ گر شاباشا چيخارسا.ديك گؤزونون اوخلارينا قاشا چيخارسا. *** سون بيزه ساقي آياق، دگدي بولونماز باياق،گؤزي اويوخلار كيمي بيزي سالار اويخويا،كيشي بودور قاشونون كي بيزي اوخا تيكر،گؤزلري جار ائيله‌دي دولو آياق ايچمگه،پير و خرف عقليميز عشق ايله اولدو ييگيت،   چونكه جهاندير كئچر، بيزي قويماگيل ياياق.سورا اگر واراسان، بيز اويوروز، اول اوياق.گر بولور ايسه صفا، قوربان ايچوندور قوچاق.دونيايي دولدور گؤتور كه بوتون اولسون ياساق.چون قوجالا آدمي، آنا گركدير داياق. *** قوپدو يئنه كؤنولومده زمزمه‌ي عشق،هر نه كه حكم ائتميش ايدي گلدي باشوما،وارليغومون جمله‌سيني گلدي آپاردي،لعل لبون هر نه كه قودي كؤنولومده،سالالي حسنون آينن وجودم ائلينه،   سؤيلنور اولدو ايچومده دمدمه‌ي عشق.صبح ازلدن بري بو ملحمه‌ي عشق.وارليغوما قونوق اولالي همه‌ي عشق.تؤكدي گؤزوم جامينا بو قمقمه‌ي عشق.قوشدو آتين اؤنونه بو رمه‌ي عشق. *** كؤنولده قوپالي صنما بير صفاي عشق،بو دردومون دواسينا عقل ائده‌مز علاج،قاني كؤنولده سووگؤزومون ياشيني قان،عنبر ساچي چينينده جانوم مشك چين ائدر،زلفي نهايتينه بو عشقيم ايره‌مه‌دي،چون گلدي عشق ملكيني آنا سيمارلاديم،قان ايله دستاماز آلورام لبلري ايچون،عشقين آخيتدي قانيمي و لعل لبلرون،يورك دلوك- دلوك اولوبان ناله‌لر قيلور،تاردو كؤنول بغايت و عشقين دنيزي اود،بن يار عشقي ايله دوغوبان بؤيوموشم،   دولدي بو عالمه يئنه بيزدن نداي عشق.بنزر بو درده كه گرك اولور دواي عشق.بنزوم گوموشون آلتون ائدر كيمياي عشق.اولمادي بندن اؤزگيه هرگز خطاي عشق.گرچه يؤرييمز كيشي هرگز به پاي عشق.تدبير مملكت حله قالدي براي عشق.تا بير دوگانه2 راست قيلام از براي عشق. عرض ائدر اؤزوني كه منم خونبهاي عشق.دعوي‌سي بو كه يعني بنم شيمدي ناي عشق.جان نئجه قاتلاني بيله پس در هواي عشق.محروم اولمايا كيشي اندر سراي عشق. *** سوخته كؤنوللره قيلدي يئنه جار عشق،قيلدي ياناخلاريمي جمله معصفر، مگر،گرچه كه مخمور ائدر لبلري ايله جاني،كفريني گيسوسونون جانوموز ايمان بيلور،دولدي كؤنولده هوا قومادي خالي مكان،عاشق و معشوقه‌نين عشق ايله دير وارليغي،خسته‌يه اولان شفا، مهدينه قيلان وفا،بيز نئچه سي عشق ايله اولمايالوم بير چون،ورزش عشق ائيلسه بيز جيله‌ين كيشيلر،   اي نئچه عاشقلري قيلدي يئنه زار عشق.آنون ايچون ائيله‌دي جدولي بركار عشق.شكر آنا كه گؤزلرين ائيله‌دي خمّار عشق.باغلايالي بئلومه بير قارا زنّار عشق.لاجرم اولدي هامو بو در و ديوار عشق.باخيچاق اول اورتادا يئنه گنهكار عشق.مجلس ايچينده صفا، گول بيتورن خار عشق.بيز يوخ ايكن وحدته ائيله‌دي اقرار عشق.نولا چو ورزش قيلور گنبد دوّار عشق. *** بيزومله حيله قيلور، نئده‌لوم جهان فنا،گؤزو چو قيل قلميله يازار يوره‌گومده،نئجه خطايي دئيه‌لوم بو توركي‌نين گؤزونه،نسيم وئردي يئله، دوتخون ائيله‌دي كؤنلوم،وصل وعده‌سي ايردي و كئچدي ايره‌مه‌دوم،قانادي يوخ كؤنولومون كه اوچا سئوديگينه،يوزونده گؤردو گومو من گؤرورسه هر بيدل،جفايه صبر ائده‌لوم اول وصالي گؤزه دوبن،ساچيندا آزدي كؤنولومو آزدوغو اوزانور،   ديلر كه قوشجا جانوم عشقي نون اودونا يانا.قيزيل مركب ايله يوزده يازدوغو اوخونا.كه آتار ايسه يانانا نشانه‌يه توخونا.آپاردي گيسولارينين، قاراسينا آخينا.ايراغا سالدي فلك، كؤنولومي ياخينينا.قانادي قاني نگارون گؤزي كه قانه قانا.فيا كرامته من ذل يعبد الوسنا.فراقدان اولا كه چرخ داخي هم اوسانا.كؤنول ديلر آني كه آزماق آزانا- اوزانا. *** نلر گؤردوم نه شرح ائدم نگارين يوزي آليندان،باشومدا لشكر سودا چو دوزدي خيل خانه‌سين،اگر ديوانه اولدوم من آنون عقلينه نه نقصان،مني زلفيني قيليله ساليب بنده اودا سالدي،گونشدور يوزي ديدارون، الاهي مستقيم اولسون،وصاله دؤييمز جانوم فراقه طاقتي يوخدور،منم ليلي ايله مجنون بس نئدرم گونش و آيي.بو دنيادا منيم سن‌سن و اول دنيادا سنون من،   سني بيلمه‌ين آنلاماز يميني‌ني شماليندان.عجب دوتما اگر بوتن خيال اولا خياليندان.وگر نقصان منده‌دير نه اكسيلور كماليندان.بيليمزم نه قوپيسار آنون قيل ايله قاليندان.كؤنولي ساخلاسون الله آنون يوزي زواليندان.فراقين اودي هم يئيدور وصالين احتماليندان.جانا ليلي ايزي- توزي يئي اولا آي جماليندان.هاچان ايسه آسيليسار بوقولوم طوبي داليندان. *** صراف اگر گؤرسه ديشون كيمي دردانه،حاجت نه كه گؤزلرون يوره گومي يارالار؟غازي گؤزومه هي «دة!» اوخا، يايا نه حاجت،كؤنول شاها گؤزونده چون گوشه‌نشين اولدي،عيسي ايله مريم‌دن3 اؤرنك آل و داق توتما،لؤلؤ نئجه لعل ايله دوزولدوگين اؤغرنگيل،من جان گران وئردوم آنا، منه اول عشقون،   ترك ائيليه حرفتين، اوتورمايا دكانه.گؤزومدن آلان قاندير، ديلرسه لبون كانه.گؤرمه‌دن اوني كؤنلوم گلميش ايدي ايمانه،اهل كرمه اكرام واجب اولا مهمانه.شول سرو روانيندا بيتدي ايسه رمانه.قانداسان اي جوهري، باخ بو لب و دندانه.تعليم ائدون اول بتدن ياخشيليغي يامانه. *** كؤنول قيلدي يئنه شول يارا معراج،مدام اولموش دورور بو يوره‌گيم قان،ائشيگيندن صفايي شؤيله بولور.چو ممكن اولمايا وصلون، بو جانوم،لبون بير دمده بولور شول ثوابي،ديلرم من پيادا4 روخ روخونا،كؤنولوم غنچه‌سينده بونجا سيروار،   كه كيمسه بولامادي آني منهاج.خماري گؤزونه اولالي اوماج.جانوم كه مروه‌دن بولامادي حاج.نه واجبدير كه آنا اولا محتاج.كه سوساميش سووارير، دويورور آج.اورام شول رسمه كه مات اولا ليلاج.كه كشف ائتمز آني الا كه حلاج.5 *** درياي محبتده هاچان كه قوپا امواج،شول ايكي رخيله كؤنولي سؤيله آپاردي،شول دم كه خيالون گله، حجيم منيم اولدور،زلفونده آنون دوزدي صبا شول گرهي كيم،شونا كه گولي سن اولاسان، نئيليه بلبل،   سهل اولا اگر اول آرادا غرق اولا افواج.كه حيرته قالدي آنون اويونيله ليجلاج.ايره رسم آياغون توزونا اول منه معراج.توخومايا بير گرهي‌ني دنيادا نساج.طوطي‌سي تاپون اولانانا سؤيليه دراج. *** لبون ايله شها اولدي شكر مصرده كساد،نگارا عشقون اودي يوره‌گيمده قومادي سو،گرك كه عالمه اولا گؤزوم ياشي توفان،چو گؤردي طوبي قدين عنبرين ساچوني،چمن عروسلاريني قول و قاراواش تاپونا،   فريد عشق اولانون سؤزي نئجه اولا زياد.ساووردي توپراغومي يعني هرچه بادا باد!نه اولا ييخيلديسا سيلي ايله بير بغداد.گرك كه اودونا عود اولا سرويله شمشاد.مگر كه سرو ايله سوسن قيلور ايسن آزاد. *** شها گؤزون گيبي ديده نديده،ايكي هندو داخي خود فتنه‌لردور،قلم اوزاتدي ديل كه بارماغوندان،نئجه غنچه‌لر آغزونچون نگارا،مگر گؤردي گؤزون وحدت نشانين،   نديده قاندا اوليسار چو ديده.ولي اول بيريسيدور كس نديده.سؤزه گلئيدي اولدي سربريده.چمنده اولدي پيراهن دريده.وحيدالدّهر دير باخ بو فريده. *** عشوه‌سي اول نگارون دل مي قودي بو تنده،عشقون اودونا يانماز، حسنون شعاعي هرگز،سايه‌نده بولدوغومي من سايا بيله‌مزم،اودور هواسي آنون، گؤز ياشي سيل اولدي،سن يوز گؤز ايله ديله كه يار ديلوني ديله،   يا سؤيلميه دردين ديل مي قودي بو تنده؟نقطه قودي مي جاندا، قيل مي قودي بو تنده؟گونش يوزون شعاعي زيل مي قودي بو تنده؟اول‌يئل و اوسو، اول اود، گيل مي قودي بو تنده؟نه ديلر ايسه قيلسين، دل مي قودي بو تنده. *** كيميدير كه اسير اولمادي اول زلف ايله خاله،وهم ألي آنون نقطه‌ي موهومونا ايرمز،آلنينا نه بنزه‌يه گلور مه به ترازو،مصره شكري تنگي سؤزي ايريشليدن،نرگس جگري داغ دورور گؤزي آليندان،گلگون يوزونه گول اؤزيني نسبت ائده‌مز،آي ايله گونش، دور و تسلسل گئجه – گوندوز،تدبير نجوم فلكي فائده قيلماز،قدي صفتين باد سحر سروه ائدرسه،گؤزومه تجلي قيل و يوزوني گؤر آندا،   يا جان و دلون وئرمه‌دي شول حسن و جماله؟مثلي بئلي‌نين نئجه گئچه هيچ خياله؟يا لبلرينون انگينه چون مي به پياله.تنگ شكري گؤر كه نئجه گيردي چواله.آل قانه بوياندي لبي آلي ايله لاله.هر چند حيادان تؤكولور أوستونه ژاله.گل دور قمر حالينه گؤر، باخ بو محاله.شونا كه دوشه عقده آراسيندا وباله.لرزه دوشه اندامينا، ياپراغيني ساله.ايرماخدا گؤريجك آيي فرخ اولا فاله. *** ياشوم دنيز دورور گؤزوم سفينه،يوره‌گيم سوجي سيندن گؤزي مخمور،سليماندير كؤنول تختينده عشقي،قراره ياندورور زلفي كؤنولي،     كؤنولده عشقين اودودور دفينه.دولو وئر آياغي ساقي كفينه.ولي قيلماز نظر عقل آصفينه.6واي اگر اوغرايا دشمن صفينه.   *** ديوانه‌ام توتولموشام شول دلبرين زنجيرينه،صيد ائيلمك ديلر كؤنول، شهباز گؤزلري آنون،لعل لبيندن أم7 اومان گرك كه درده قاتلانا،طبعوم اگر تطويل ائدر، بويي ايچون واردير مجال،تقدير ائده‌لوم وار دورور، تدبير هر بير درد ايچون،آيت دورور حسنون شها اعجاز ايچون بو دنيادا،من بي‌بها قول اولموشام لعل لبينه دلبرين،   مشتاقام، اودا يانميشام لعل لبي اكسيرينه.كيمدور كه شادان وارمايا شول گؤزلرين نخجيرينه.زلفينه بو آپارامي، قاتلانمايان شبگيرينه.چونكه‌مجالي تنگ اولا، آغزي ايچون تقصيري نه؟شول گؤزلرون سئوداسينين گل بولاليم تدبيري نه؟من اجتهاد ائيله‌ميشم كه تا كه ايرم تفسيرينه.پس خط يازوبان حسنونو آنون ايچون تزويري‌نه؟ *** اي سنين دوداغينا چشمه‌ي حيوان تشنه،تشنه‌دير قانا گؤزون و آني عجب دئمزم،سوساميشام نولا من گؤرمگه ديدارونوزي،دوداغون جان قانيدور و جانوم آنا سوساميش،وصلون و هجرون ايله اودو سو ايچينده كؤنول،دردوم اولدور كه من دردومي آرتوخ ديلرم،كيمه گرك ايسه قاشون ايله مين عيد دورور،يوزونون دوري ايچون آي و گونش اولدي هلاك،آغزينون ياري ايچون چشمه‌ي حيوان دئرلر،حسنونون قونوغويام چاه زنخده سوساميش،لعل ايله لؤلؤ سيرابيني گؤروب سوسارام،   نئجه جاندير دوداغين كه آنامين جان تشنه.عجب اولدور كه اولا لعلون ايچون قان تشنه.سوسادوم شول يوزه كه ديده‌ي دوران تشنه.گؤرمه‌ميشم داخي من زيره به كرمان تشنه.گؤزوم آنون ايله گريان، دل بريان تشنه.دردوم اولدور كه اونا داروي درمان تشنه.اول هلاله نئجه‌سي اولمايا قوربان تشنه.وصفي‌ني يازماغي چين، دفتر و ديوان تشنه.حاشا لله كه آنا ديده‌ي انسان تشنه.نه روا اولا آخي كه اولا مهمان تشنه.سوسارام شول لبه كه هم آنا دندان تشنه. *** گل، گل كه سندن اؤزگه بو دردين شفاسي يوخ،بو آز عؤمورده قيلما بيزه هجريله جفا،مندن گئدنه اول دئمه‌دي لَوحَش الله هيچ،لطفي آنون اؤلو كؤنولومي قيلور ديري،نئچون قان اولمايا گؤزي سندن ايراق اولان،زخم ائتدي هجري بال دوداغي نون ايچينده‌ليك،گؤرمزمي داري گول يوزي أوستونده بو بولوت،ياقوت قوت اولماغا لعلون قاتيندا هئچ،باقي دورور فنا ديله‌ين عشق ايله، ولي،   درديم داخي يوخ ايسه بو عيشين صفاسي يوخ.قيلغيل وفا كه اشبو جهانين وفاسي يوخ.هم ييگيله‌گلنه آنون مرحباسي يوخ.پس كيم دئيه بيله كه آنون كيمياسي يوخ.چون آياغين توزوندان اونون توتياسي يوخ.مشكل بودور كه وصلي ايله مومياسي يوخ.8كه گول يوزينه سويوني ساچار حياسي يوخ.ديشون قاتيندا پالوده‌نين خود بهاسي يوخ.كيم فاني اولماز ايسه، بو يولدا بقاسي يوخ. *** شوندا كه گله يار أله مين جانه محل يوخ.حيوان سويي آغزي ياري قاتيندا نه بير سو،شول كيشي كه ساخلايا بيله جانيني آندان،دئرديم اودي قاتيندا جهنم اودي راحت،جنتدير آنون يوزي وليكن اود ايچينده،درمان ديلر اول كيشي كه بو درده ايريشور،جانانيه جان تحفه آپارورام و هرگز،   ياقوتي اولان آرادا، مين كانه محل يوخ.حيوان سويي نه اولا كه انسانه محل يوخ.قاتيندا آنون رستم دستانا محل يوخ.گؤزوم ياشيني گؤرنه عمانه محل يوخ.آني گؤرنه طين ايله رمانه محل يوخ.9من اوغراديغيم درديله درمانه محل يوخ.زيره نئجه كه چوخ اولا كرمانه محل يوخ. *** يارب بو كؤنول دردينه درمان اوليسارمي،قاشلاري هلالي ايله عيد اولدي جهاندا،گؤز گوشه‌سيني دوزدوم و ادراريني يازديم،قان تؤكدي گؤزوم تا لبيني گؤردي گؤزه گؤز،رحم ائتمگه‌مي عاشقه لطفون صنما هئچ،   درمان طلبينه جانا فرمان اوليسارمي؟بو خسته كؤنول او يولا قوربان اوليارمي؟بير گئجه خيالي بيزه مهمان اوليسارمي؟لبون لبونه سؤيلر ايسه قان اوليسارمي؟گريان گؤزي و كؤنولي بريان اوليسارمي؟ *** بنجيليين حسنونه قارشي شها حيران هاني،ديده مردم‌لوك قيلوبان دؤكدي آياغينا در،كفردور زلفون، بناگوشون دورور ايمان يقين،لبلري نون قانيدير درمان بو جانوم دردينه،قاندان اؤزگه نسنه ايستمز خيالي لعلينون،   زلفون ايچينده كؤنلوم كيمي سرگردان هاني؟بونجيلايون گؤز ايرر يئرده بيگوم انساني هاني؟جمع بير يئرده نگارا كفر ايله ايمان هاني؟اغورورام هر ساچينا دردومه درمان هاني؟دؤكرم گؤز ياشيني كه هاني اول مهمان هاني؟ *** كؤنول نگارا قونوق اولدي مرحباسي هاني،يوره‌گيمين قانينا گيردي لعلي قانلي دورور،گؤزومو جادو گؤزون خسته قيلدي خيلي دورور،منيم قانيم بو جهان بويونا دوشر، زيرا،اتگون أليني دوتدوغوم اوليالارون،   گؤزوم دنيزلر آخيدور آشناسي هاني؟نولا سوراريسان آندان كه خونبهاسي هاني.آياغون ايزي- توزي اولدي توتياسي هاني؟گرك كه گؤستره منه جهان صفاسي هاني؟گرك كه ايريشه ايدي منه دعاسي، هاني؟ *** بيلورسن كه گناهيم چوخ الاهي،مني فعليم ايله هم سن ياراتدين،قدر اوخون قضا ياييندا چكدون،نفس كيمسه اوريماز ديلگون سوز،جانيميز اسروك ايدي عشقين ايله،سني بيزده يئتيردوخ بوليمازوز،شها لطفون جهانا دوپدولودور،   اميديم سندن آيري يوخ الاهي.اگر اكسيك وگر آرتوق الاهي.نه اوخ كيم آتاريسان اوخ10 الاهي.نفس- نفس آني سايدوخ الاهي.ولي نفس ايله آييلدوخ الاهي.بيزي گر قوريساخ، بولدوخ الاهي.بيز آندان نئجه اويولدوخ الاهي! *** خمير مايه‌ميزي خمر ايله چلب ازلي،قلم – قلم اولااگر يازاريسا مثلين،دامار يورك داماريندان هزار قطره‌ي خون،دوشر كؤنولوم آياخدان، گئدر بو گؤز ألدن،يوموشام ألي اؤزومدن بير آشناليق ايله،   دولو آياغي ايچه روز ز باده‌ي ازلي.بولوح دلده نگارين جماليني يازالي.بو فتنه گؤزلريني عشوه‌لر ايله سوزه‌لي.يولا باخيب طلبيندن گؤرلي او گؤ‌زلي.خراب و مست بو دنيزه دوشوبن يوزه‌لي. *** حسيني لعلون ايچون من قانا بويانايوم همي؟نئجه بير قانايا كؤنلوم نگارا لبلرون ايچون،عؤمور من آني بيلورم كه سنونله گئچه يارا،نگارا داوشان اويخوسون وئرور جادو گؤزون منه،كؤنولده ايكي سئوگي سيغدوغي يوخدور بيلور مگر،   گؤزومون ياشي سيل اولسون، اودونا يانايوم همي؟حله شيمدي أله گيردي، لبوندن قانايوم همي؟تاپوندان آيرو دملري عؤموردن سانايوم همي؟ولي غمزه‌لرون دوردئر كه من اويانايوم همي؟سني‌سئودي كؤنول جاندان، بيگوم اوسانايوم همي. *** شول دلبر سيمين تني گؤر روح دئگولمي؟ماهيت حسني ايله جمالينه باخيجاق،چوخ قاخميش اولا كيشي محبت قاپوسوني،گر فيل ايسه مات اولا، گرك شاه رخ ايله،بوجور كه من چكرم اوزن گئجه‌لرده،   كؤنول گؤزي اوخو ايله مجروح دئگولمي؟يوزينده آنون جمله‌سي مشروح دئگولمي؟اشبو قاپودا جمله‌سي مفتوح دئگولمي؟جانيم پس آنون يولونا مطروح دئگولمي؟ايوب جانيم گيسولري نوح دئگولمي؟ *** عارف اولدور كه بولاماز يار قاتيندا اؤزوني،عنبري كافوردن حسنونده سئچمين كيشي،كيم كه آتا كندي وارليغي‌ني شمعين نورونا،حسنونه زلفوندن اؤزگه ايرمگه يوخدور سبب،يوزوني هر كيم كه قيلا خاك ياري يولونا،   عشق بير بازاردير كه آندا ساتماز اؤزوني.دنياسيندا نئجه بيله گئجه‌دن گوندوزوني.سعد ايسه، نحس ايسه بيله كندونون ييلدوزوني.اوزدن ايسه نولا توتون هر بير ايشون اؤزوني.يار يولوندا بيله گرك هر ايشون هر يوزيني. *** دلبرا انصافا گلگيل نئجه – نئجه دلبري،من آياغينا فدا باش قويموشام خيلي دورور،بويونا طوبي نه نسبت، بير قورو آغاج دورور،من، سن آيي گؤره‌لي ايردوم كمالا آنجا كه،شيعه اهليندن دئگولم، ايلك واردير بو قدر،دنيادا داخي نه ديلر شول كيشي كه در بهار،اؤزگه‌لري مدح ائدنلر، گؤره‌لي شاه يوزوني،نه روادير كه گؤره لعل لبيني هر دغل،اينجي ديشونون خيالي دوشه‌لي كؤنولومه،   من يوزوني گؤره‌لي خود دلبريمدن دل بري.سن بو حاليمي منيم بس آنلاماغيل سرسري.كيم گتوره بيله ديله سروي يا خود عرعري.حسنوني وصف ائتمك ايچون اولدو ذهنيم انوري.كه حسيني لعلين ايچون آخيديرام جعفري.سونا آياق ألينه معشوقه‌ي خوش منظري.بير يئني تومار ائدوب يودولار اسكي دفتري.بيلمگه آني منيم تك، كيشي گرك جوهري.يوزومه يالدوزلاميشام سر به سر آب زري. *** زمانلاردير كئچر عشقيم سنين حسنونله سرتايي،جهان قراردي گؤزومه، نگارينا ساچين ايله،من و يوزمين منيم كيمي فدا اولسون آياغينا،شها حسنيله سني حق ايرورميش غايته، ليكن،شها سني بولومازوز، بيزه هم سن سني گؤستر،   اسيرينم، حقيرينم، مطيعم هر چه فرمايي.باشيم چيكزيندي و عقليم نگارا اولدي سئودايي.كه ايجاديميزا بيزيم تاپوندور علت غايي.سنه جوديله ايريشمز جهاندا حاتم طايي.آرادان شؤيله چيخساق داهي بولومازوز آرايي. *** نگارينا نه حالتدير كه بيلمزوز اؤزوموزي،يوزيني كعبه سانوبان قاشون محراب بيلوروز،ساچين قيلينا ايرمزوز، صبايا حاليميز دئديك.خماروز گؤزلرون ايله لبون مييندن آياق سون،شها بير كهنه جان وئرور دل ديوانه، عقل پير،نگارا گيسون ايچينده دل و جان دالدي و گئتدي،پريشان سؤيلروز زيرا كه زلفينون پريشاندير،   گؤزوموزشؤيله غرق اولدي كه بولمازوز گؤزوموزي.آنون ايچون آنا قارشي يئره ووردوق يوزوموزي.كه بير فرصتده عرض ائده قولاغينا سؤزوموزي.كه باشد كه آنون ايله بيله‌ووز اؤز- اؤزوموزي.بيروموزچين نگارينا اوتاندورما يوزوموزي.نه بيزي بولوروز، نه خود چيقاراني ايزوموزي.چو زلفون‌چون‌دورور بو‌سؤز،‌چوخا سايغيل آزوموزي. *** شها ريحانمي شول خطين محقق،نه دردور شول كه دئر خور گؤروروز بيز،نه حوري سن قصورون يوخ نگارا،زنخدانيندا كؤنلوم چاها دوشموش،آغيزون نقطه‌سي شيرين و نازك،ألينه آينه آل، يوزونه باخ،شها شاهين گؤزون آپاردي كؤنلي،   يا كافور أوستونه عنبر مرقق.كه آيدان مشتري اولموش معلق.كه جنتدور تامو سنونله الحق.مسلسل دور جانيم زلفونده مطلق.ساچون معني‌سي پيچاپيچ و مغلق.كيچيك بارماق نئجه قيلميش آيي شق.ساناسان بدنه‌يي قاپدي باشاق. *** زهي شيرين لب و نازك شمايل،ساچي عشقي قوشاقدير بئلوموزه،وصاليندير منه ترياق اكبر،بوني گؤز آنلياماز، عقل ايريشمز،هزاران عقده‌دير گيسولرينده،ايريشمك سهل اولارايدي تاپونا،نگارا گيسولريندير معقد،نزاري بئلونون مسكين ساچي‌نين،   كه كؤنول عشوه‌سينه اولدي مايل.اولالي صاعدي منه حمايل.اگر هجرينيزه زهر هلال.بونه بويدور، بو نه شكل و شمايل.هاچان حل اوليسار بونجا مسائل.وجودوم اورتادا اولماسا هايل.لبوندن گؤروروز واضح دلايل.اولوبدور ائشيگينده شيمدي سائل. *** زهي رسواي عشق اولدي شها دل،حواصل دير نگارا گؤگسون آغي،عنادل گلشن ايچره چاغيرورلار،گؤزون ظلم ائتدي منيم كؤنلومه چوخ،زلازل12 قوپا عالمده هاچان كه،منه وصلون ديرور ترياق اكبر،   زهي دوشدي زنخده بير چها دل.نئچون زلفون دورور پرّ ابابيل.11كه دوشموشدور يئنه اندر عنا، دل.أتگون و ألوم اي شاه عادل.صبا ترپده زلفوندن سلاسل.منه هجرون ديرور زهر هلال. *** اير ركب عراقي هله عشاقه خبر قيل،اي باد شمالي اگر ألين ايره‌ر ايسه،اي گؤزلري مريخ و قاشي زهره، بري گل،اي غمزه‌لري دؤنمه و جورونله بري گل،من تاپون ايله قصه‌ي مجنوني اونوتدوم،   شهنازي ايچون عالمي گل زير و زير قيل.قوي باشيني اورتاد او زلفينه گذر قيل.يوره‌گيمه، باغريما ديله گونجه اثر قيل.يوزون ايله آلنوني منه شمس و قمر قيل.سن منيم ايله عشوه‌ي ليلاني سمر13 قيل. *** هچ اؤزون ديره‌مه‌دي زلفون ايله دلي كؤنول،اؤزوني سنده ايتيردي، بولامادي داهي هيچ،عنبرين اولا نه يركه آياغين باسار ايسن،جان، ياشي گر يئدي قات يئرلره ايروردي ايسه،مشك بازاريني ساچين صنما قيلدي كساد،   قيلا بنزه‌تدي اؤزون يوزون ايله دلي كؤنول.اؤزوني بولا مگر اؤزون ايله دلي كؤنول.سني مگر كه بولا ايزين ايله دلي كؤنول.آهي گؤيه ايروره سؤزين ايله دلي كؤنول.شكرين نرخي‌ني هم سؤزون ايله دلي كؤنول. *** شها گيسولرين ايله به غايت من پريشانم،گهي خندان و گه گريان، ولي عشقي‌نين اودوندان،گؤرون گوشه‌15سيني گؤروب مجاور اولدي دل آندا،نئجه جاندير شها زلفون كه هر بيرينده بير جانلار،منه پيوسته قاشيني چو گؤسترير شها حسنون، من دنيادا بغداد ايله دلشاد اوليسارام،16من جان و دل و عقل و تن ايله كؤنولومي،من خاك گؤزومدن ياشيم ايرماغيني تؤكوب،محراب ائدوبن جانيما معشوقه‌ قاشيني،داد ائيلمز ايسه منه بيداديمي دلبر،شيرين لبي‌نين لذتي‌ني آلماز اولورسام،گؤزي ايله زلفيني كمنديني بولورسام،   خيالي ايله زلفي‌نين هميشه عنبر افشانم.نگارينا نه دئيه‌ييم كه يوز درديله بريانم.14اوخونا داهي اوخ دئرم نئجه كه اوندا مهمانم.اسير اولموش‌عجب‌نه اولا منيم جانيم كه بير جانم.گل ايمدي بايرام ائده‌ليم هلالينا چو قوربانم. بنده‌سي اولوب غصه‌دن آزاد اوليسارام.معشوقه فدا قيلماغا بنياد اوليسارام.اول آتش لعلي ايله بر باد اوليسارام.درديم ايله عشق اهلينه اوراد اوليسارام.من داهي جهان خلقينه بي‌داد اوليسارام.فرهاد كيمي دنيادا بير آد اوليسارام.كؤنلون قوشون آولاماغا صياد اوليسارام. *** دل ساچين آراسيندا آزار ايسه نه قيلام،بازاريمي گرم ائدم زاري‌ليق ايله سنه،افگار ائده زلفونده بو عقل كه شيدادير،اقراريم آنا اول كه قيلمايا منه انكار،جدول آخيدير گؤزوم آياغينا شول سروين،   جان باشيما سئوداني يازار ايسه نه قيلام؟زاريمدن اگر دلبر بيزار ايسه نه قيلام؟بيچاره كؤنول اگر افگار ايسه نه قيلام؟منيم دلي كؤنلومه انكار ايسه نه قيلام.دولابي بو گؤزومون بركار ايسه نه قيلام؟ *** قدم باسالي يولونا، قدم- قدم يانارام،جهاني تن ديلرم من كه اودونا يانام،ياخامي هئچ قويماز ألدن، ياخان ألينده دورور،جمالي گونشي چون دوغا حسن گؤيونده،گؤزومون ايرمز ألي كه نظر قيلا يوزونه،   تاشوندا شمع كيمي اوشدا دمبدم يانارام.بو وارليق ايله يانارسام اودونا كم يانارام.أل اورمادان ياخاما، دئمه‌دن ياخام، يانارام.مجاليم اولمايا كه آندان يانا ائدم، يانارام.وگر گؤز اوجي ايله اؤزگيه باخام يانارام. *** تؤكر گؤزوم ياشي سيلاب هردم،كؤنول تبريزينه گله‌لي اول شاه،سماعي چرخي نئيله‌دي جانيما،هاچان قونوشام اول ماه ايله دئيو،لبين عشقينه‌دير ميخانه‌لرده،لبين افسونونون معجزليگينه،حجاب اولدي ياشيم كيرپيكلريمه،   قيلور يئر أوزوني سيراب هر دم.آخيدير گؤزلريم سرخاب17 هردم.گؤزومي ائيله‌دي دولاب هر دم.أليمده زيج و اسطرلاب هر دم.كه ايچرلر شراب ناب هر دم.مقردير جمله‌ي احباب هر دم.هاچان يول بولا آندا خواب هر دم. ***   دئدي: كؤنلونده نه واردير، دئديم: غم،دئدي: ندير بو عالمده مرادين؟چو دردين بؤيله مضمردير كؤنولده،لبين دردي ايله قانيم سو اولدي،   دئدي: گؤزونده نه واردير، دئديم: دم.دئديم: بير دلبر زيباي همدم.نئچين اولماز جانين جانيما مدغم؟نه اولا گر درديمي چين اومسام، أمسم. *** بئلومه مشك ساچيني شها كمرلنورم،شكسته زلفونه نئجه كه دولاشا كؤنولوم،سؤزوم لبوندن آ دلبر اولور ايسه شيرين،كؤنولي آينه قيلوب گونش يوزونه‌سنين،يولوندا شكر ايله صبره چون جان قوشاندي قوشاق،نه مايه‌دير كه بو ادوارده نواسي يوخ،نظرده گرچه كه يوخدور وجودومون قدري،قيلور مني سر زلفي اسير بير قيل ايله،هنر لبونه مسلم كه اؤلي ديري قيلور،   نئجه كه غمزه‌ن اوخ اورا جگرده فرلنورم.آدي‌نين اوريجاغيز قلبينه ظفرلنورم.نه اولا چون آغيزيني آنيجاق شكرلنورم.هاچان كه قارشي دوتام البته قمرلنورم.گهي فرشته‌لنورم و گه حجرلنورم.عراقه وارسا مبرقع من اونا نرلنورم.بو يوخ واري داهي اؤلدور كه من نظرلنورم.اگر چه من داهي بو اورتاليقدا سرلنورم.من اونا وئرمك ايله جانيمي هنرلنورم. *** سن سانما كه من دنيادا بس ياري سئورم،عيار ايدي كؤنلوم و گؤزوم كؤنولي يئندي،قددين گؤرلي رقصيني ترك ائيلمه‌دي سرو،گؤز قاني ايله يوزومي يورام آنون ايچون،چون من لب لعلي ايله ايماندان اورام دم،سئودائيسيم گيسولري‌نين و مفرح،بيرگون يئنه سندن سنه فرياد ائديسرم،من وارليغيمي بنده ويروپ گيسولرينه،گؤزوم ياشيني شط ائدرم، عالمي بغداد،ياد ائتدي مني، ائتمه‌دي ياد اول لب ميگون،هر بير ملكين دونيادا بير شهري اولور، من،گر زلفي باشين اوينار ايسه باد هوايا،من نام ايله ناموس ايله عاريمي قويوبان،   ياردان خبري وارايسه اغياري سئورم.وار گؤزده يئري، فتنه‌ي عياري سئورم.وجد اهلي چو اولدي بو سبكساري سئورم.كه يار خيالي يوليني آري سئورم.نيشه سر گيسوي سيه‌كاري سئورم.مطلوب ديرور لعل شكرباري سئورم.بيداديني عرض ائيليوبن داد ائديسرم.كندوزومي بو نوح ايله آزاد ائديسرم.آندان گئري كؤنولومي دلشاد ائديسرم.ياد ائتمه‌ديگيني حله من ياد ائديسرم.كؤنول شريني سنه غم آباد ائديسرم.سهل اولا كه من وارليغي برباد ائديسرم.ناموس ائدوبن دونيادا بير آد ائديسرم. *** هر گئجه صبحه دگين زار و نزارم چو شمع،شميعنه پروانه‌يم ليك هواسي ايله،ناري منيم كؤنلومه نور ديرور، اود دگيل،آيري دوشندن بري تاتلي ياريمدان منيم،گرچه كه عشقين سنين، بو جانيمي ارديدير،بولبولويم دلبرين،‌ هم گولي يارنلرين،عشقي‌ني آولاميشام عقل ايله جانيم ويروپ،   ياشيملا يورومه عشقي يازارم چو شمع.اشبو ضعيف گؤوده‌ده حبس فنارام چو شمع.گرچه كه هجري ايله ايندي سارارام چو شمع.فرقتي‌نين اودونا گؤرنه يانارام چو شمع.عشقين اودي يولونا يوخ ايله وارام چو شمع.ليك بو روشن ديرور كه اوغرونا خارم چو شمع.اول اودي كه آولاديم آنا شكارم چو شمع. *** جهاندا خوبلاري گؤردوك، وفاسي يوخ نئدلوم،بو صفه‌ده كه گونش- آي مذهب ائتميش آني،گؤزون كؤنولي قيلور خسته جادولوغيله،جانيم اودا دوشه‌لي توپراق ائدرم يوزومي،اگرچه حسنون آپاردي ساچونا كؤنولومي،فنا ديرور بو جهان و لبون فنادا فنا،سگيرتدي ساچلارينون بيزه يئنه تاتاري،   كؤنولي خسته قيلور او، شفاسي يوخ نئدلوم.هاچان كه اولماياسان سن، صفاسي يوخ نئدلوم.بو درده درددن اؤزگه دواسي يوخ نئدلوم؟قارا ساچونا سنين چون هواسي يوخ نئدلوم.نئجه‌سي قورتولا چون دست و پاسي يوخ، نئدلوم؟بو كؤنلومون كه فنادير بقاسي يوخ، نئدلوم.يايالاري كه ايريشدي خطاسي يوخ نئدلوم. *** نئجه‌كه‌عمروم‌وار منيم،‌يوزون كيمي يوز گؤرمه‌ديم،بويون‌كيمي‌سرو روان، گؤزون كيمي نرگس مست،آي آلنوني، گون يوزوني، حسنونده من گؤره‌ليدن،وارليغيم ائليني شها شؤيله جمالين آلدي كه،مين گز داهي گؤرور ايسم هر دم سني دويومازام،عشقين دوشه‌لي ايچومه ياندي جهان داهي يئله،سنون كيمي گؤزي ختا، ساچي حبش اؤزي ختن،بيتدي يئريندن گؤره‌لي بويوني سرو بوستان،   والله كه يوزون گؤره‌لي، اؤزگه‌لره يوز گؤرمه‌ديم.زلفون ايله يوزون كيمي گئجه و گوندوز گؤرمه‌ديم.گتور حمايل، ايچه‌يوم آندي كه يولدوز گؤرمه‌ديم.آئينه‌يه قيلوپ نظر من مني سن‌سيز گؤرمه‌ديم.بونجا زمان‌كئچميش‌ديرور‌هنوزداهي يوز گؤرمه‌ديم.دردوم كيمي بو دنيادا سپيشكن اويوز گؤرمه‌ديم.بئلون‌كيمي‌بيربئل‌داهي،‌يوزون‌كيمي يوز گؤرمه‌ديم.آيدا بونون كيمي آلين گونشده بويوز گؤرمه‌ديم. *** بير دلبر بي‌قراره دوشدوم،گلشن يوزونون گولون دره‌ركن،أسريدوم آنون لبي مئييندن،زلفونه دولاشيبان چو منصور،جنت گؤروبن جمالين آنون،زلفي ائلي قوخوسون ائشيتدوم،ناموس ايله عارادان چو اورام،قان- ياشيملا نگار اؤلدوم،دايم بو مياندا اويناديم جان،   گيسوي سياهكاره دوشدوم.گول دره‌مه‌دوم و خاره دوشدوم.شول نرگس پر خماره دوشدوم.شول سرو قدينده داره دوشدوم.يولونا هزارناره دوشدوم.آلدوم باشوم اول ديارا دوشدوم.بو وارليغيم ايله عاره دوشدوم.چون سنجيليين نگاره دوشدوم.پس ايمدي نئچون كناره دوشدوم. *** شها سنين جماليني گؤره‌ييم، آندان اؤله‌ييم،بونجا زمان لبين ايچون ساچين قاراغو سوندايام،دون گئجه دوشده من سني منيم ايله گؤريريليم،بزم أزلدن ايره‌لي جانيما عشقي حسنونون،جانيم و عقليم و كؤنول زلفون ايچينده ايتديلر،   سوساميشام وصالينه ايره‌ييم آندان اؤله‌ييم.آب حيات قاندادير، سوراييم، آندان اؤله‌ييم.بو دوشومون تعبيريني يوراييم، آندان اؤله‌ييم.ايريمه‌ديم، وارماديم، ايره‌ييم، آندان اؤله‌ييم.تشويش اگر اولماز ايسه داراييم،18 آندان اؤله‌ييم. *** شول بت اگر بيزيم اولا، سانكي اولور جهان بيزيم،شويله بويادي يوزومي آي يوزونون خيالي كه،كف اورا دولي جام مي آليجاق أله ساناسان،وارليغيميز نئجه كه وار حسنونه‌دير،جوهر فرد لعلي‌نين اوتوز ايلي درون گؤزوم،   گر آنا اولمايا فدا بس نموز اولا جان بيزيم.آياغوموزا باش قويا گؤرور ايسه خزان بيزيم.جرعه‌لريميز ايچديگين بيلمه‌دي رزان بيزيم.ياخشي- يامان‌دئيومزوز،‌ياخشي‌سيزين يامان بيزيم.نظم ائدر آلتون أوستونه معدن ايله دكان بيزيم. *** نقاش ازل صورت نقشيني يازالدان،قان اولدو چكيده أوره‌گيمدن بو گؤزومه،زلفي ايزي ايله أوزونه يول بولورام من،بو دايره‌دن چيخماميشام حق بيلير آني،پوزولدو كؤنول منتظم ائتدي ياشي گؤزوم،   دوشدو بو دل آياقدان و گئتدي بو گؤز ألدن.اول دلبر زيبا منه گؤزونو سوزه‌لدن.ناگه هوا أسدي و گئتدي بو ايز ألدن.نقاش ازل حسنونه دائره چيزه‌لدن.شول عنبر مشّاطه بو كافورادوزه‌لدن. *** تن گميدير بو جهاندا عمر قورموش بادبان،جان عرشيدير بو فرشي تنده قيلميشدير قرار،جانمي‌دير اول جان كه اول جانانه‌يه تن اولمايا؟لعل آغزين لؤلؤ ديشين‌چين نئجه كه آغلارام،وارليغي ترك ائديين، يولوندا جانلار اويناماق،غمزه‌ن‌اوخي قاش ياييندان چون توخوندي يوره‌گه،جاني بير لعلينه وئرديم و كؤنولي بيرينه،   بو دنيزده آشنا بيلمينه يوخدور آمان.گرچه وار فرق آراليقدا از زمين تا آسمان.خاصه اول جانانه‌يه كه آنين تنيدير همچو جان.گؤزلريمه ايريشور هر دم مدد از بحر و كان.عشق أري زعمينده بالله ذي حيات رايگان.چاره نه شول تيره كه اول اولدي جسته از كمان.دوشدي في الجمله يئنه اولارين آراسينا قان. *** اگر زلفوندن اي دلبر ديله‌يم كه دم اورام من،نگارا عشقين اودوندان دم اولموشدور بو يوره‌گيم،منه شول جادو گؤزلرين آتار بير لحظه‌ده يوز اوخ،چوعشقيم اودي توتوشدي بو وارليقدا نه اوليساردير،فنا سكه‌سين آلميشام نگارا عشقين أليندن،     نه دنيا قالا نه عقبا هامي‌سين وئر هم اورام من.بودور دئرديم كه آني اودا لبين‌چين دئردم اورام من.حسابا گر چه كه ديلده اول اوخلاري كم اورام من.اگر گؤزوم ياشي ايله بو كوينگه غم اورام من؟گرك وارليغا اول نقشي قوي و محكم اورام من.     *** جان چون أوزوني گؤردي اولدوزي نئيلرم من،سالدين اودونا مني، اكسير توتيا ساچ،كؤنلوم جادو گؤزوندن عشوه‌لريني اومار،بيرنم ديلر كؤنولوم تا أم اولا لبيندن،حسنون نه وجهه سيغار، گؤز سني گؤرمييچك،   ديل چون ساچيني گؤردي، گوندوزي نئيلرم من.مس اولماز ايسه آلتون، بو سوزي نئيلرم من.هردم أوركده تير دلسوزي نئيلرم من.هر دم بو گؤزده اشك خونريزي نئيلرم من.حسنوني گؤرمز ايسه، بو گؤزي نئيلرم من؟ *** پريشان اولدي زلفيني صبادان،اتگي قوپاران توزي ايزيندن،مني منسوب ائدر عشقين تاپونا،هزار افسوس ائدر جادو گؤزون كه،كيم آييرا مني شول غمزه‌لردن،دوا هاندا بولونوز دردينه چون،خيالين يوخلار ايسم بير نفش چوخ،   مشوّش قيلدي كؤنلومي هوادان.گؤزومه يئي گؤرورم توتيادان.يگيميش عشقي يارين كيميادان.بيريسين بولماميشوز سيميادان.كه يئيدير ياره‌سي يوز موميادان.كه دردي يئي دورور يوزمين دوادان.گتورور بير خبر شول دم صبادن. *** نام و ننگين وارايسه، گئچ نام ايله ناموسدن،نفسيني اسلامه گتور، قيلما شيطاندان گله،پادشه‌سن، مملكت ويران و دشمن‌دير قوي،ديو سورارسان‌دوغرولوقدور،دوغرولوق،سورغيل آني،جوهري پالچيغا باسيردين، گئدردين رونقين،آچ بو شهنازين گؤزوني كه گؤره‌سن اوچماغي،گر أوزون سويي وارايسه دؤكمه أوزون سويونو،   ذوقي جان حسينه باغلا، گئچ هامي محسوسدن.ياغي اوش ملكون ايچينده نه قايو جاسوسدن.نئجه بير قصه سورارسان خسرو و كاووسدن؟مسلم و مشرك،‌ فرنگ و هند و تورك و روسدن.آب حيوانمي اومارسان شيمدي بير محبوسدن؟بالله اوچماقمي اومارسان خدمت طاووسدن؟فرق ائت آخر شول امام دين فاسليوسدن.19 *** نوروز اولالي جهاني گؤرسن،تنتن تنه دوشدي جمله تنتن،من ياخيليرام توتون گؤزوكمز،بير جاري آخير كؤنول ائلينه،سلطان دئديلر كؤنوله تنده،قويسان اؤزوني يوزونه باخسان،دوزسك اوخونا سني نشانه،رحماني داخي اونوتمايايديم،نه اهل و نه خانمان آنايديم،   بوكون ايله بو مكاني گؤرسن.سيغماز قانيما بو جاني گؤرسن.بيدود مني ياخاني گؤرسن.كؤنول ائلينه آخاني گؤرسن.سلطانلارا اولو خاني گؤرسن.بو أمنيله بو اماني گؤرسن.بو تيريله بو كماني گؤرسن.بير كز نفس يماني20 گؤرسن.گرسن اولو خانداني21 گؤرسم. *** ايچه‌ليم بير دولي آياق كه سيرريميز عيان اولسون،لبيندن وام بير بوسه ديلر اشبو جانيم منيم،دمينده سنجيلين خوب هرگز گؤزگؤرمه‌دي،قاشين‌يايي‌ني‌قورموش‌وگؤزون‌اوخلاريني چكميش،كؤنولي لبلرين شاها چكيشيرلر آني قورتار،جهاني هامي عالملر بيليرلر كه جانا دگمز،جانيم جانينا اولاشدي، ندير حاليني بيلمزم،   نه سرمايه‌ بيزه گرك، قوي سودوموز زيان اولسون.كؤنول‌گيسوندادير ايشده اينانمازسان زمان اولسون.سنين آدين بو دنيادا بت آخر زمان اولسون.لبيندن سوراييم سوچي منه بيردم امان اولسون.ائشيتمزسن بو سؤزومي قوي آراليقدا قان اولسون.بيزيم بو بير جهانيميز بو آراليقدا جان اولسون.بويورورسان سوراييم من دوداغين ترجمان اولسون. *** سنه بيزدن ايا دلبر، يئنه بودم سلام اولسون،اودا ياخما بيزي ساقي يئنه بو خام زهدونله،يوزونده جان قوشي ايچون جمالين قويدي بير دانه،چو قاش ياييندان آتاتوركي گؤزون غمزه‌ن اوخوني،خيال ائتدي دوداغيني گؤزوم بو گئجه شول لحظه،سويا‌گيردي،دئديم‌نه‌ايچون؟دئدي‌آب‌حيات اولسون،قاشين‌محرابيني‌دوزموش‌بودم‌عشقي‌نين‌اهلي‌ايچون،   نديمين زهر، مه ساقي، ألينده ميم و لام اولسون.چو بيز ياناروز اودونا دولي سون جام- جام اولسون.داغيت‌سن داخي زلفوني آنا قارشي كه دام اولسون.كيشي‌قارشوسونا‌دورماز،‌گرك ايسه پورسام اولسون.آخيتدي قانلي ياشلاري كه يعني بو حرام اولسون.داغيتدي‌ساچيني‌آيديركه:بوگون روم و شام اولسون.حله بيز راضي‌ييز آنا قاني22 گؤزي امام اولسون. *** تا بيللي من نگارا يوزونون ماهيتي‌ني ماهيتين،نيتيم اولدور كه نيت اؤزگه‌لره قيلمايام،سني اول فرد و صمد كيم فرد ياراتميش دورور،تا منيم عشقيم ايچون هر گئجه آغلايا بولود،عشق باقيدور و عاريت حيات دنيوي،اوددا خاصيت بودور كه جنسي جنسه قاوشورور،اول هوا باشينا توپراق كه ياشي ياغمور دگيل،   محو قيلميشام كؤنولده عالمين شيئيتين. يئي دئميشلر مؤمنين زيرا عملدن نيتين.حجتي ايله قيلدي ثابت كندي‌نين فرديتين.بحر و بر وئرورلر آنا كندي‌نين مائيتين.باقي‌سيني حاصل ائت رد ائيله‌گيل عاريتين.عشقي اودونا يانام كه بولام اول خاصيتين.يانا كؤنول ايله آنا ساچمايا ناريتين. *** اي نئجه‌مسكين كؤنول اولموش ساچيندان خاكبار،اختياريم چونكه يوخ شول اختيارا ايرمگه،تارمار اولدوغومو دوتما عجب شول گيسودان،قانلي ياشي عشق أري نئچه‌سي گيزله‌يي بيله،عشق أري بو خاكيه ايردي، سويون قيلدي هوا،عاردان گل عاري اول و نامي ناهي قيلماغيل،گيزلمه‌گيل حاليني شاها كه اول هم دانه‌دير،لبلرين مني فنا قيلماغا وعد ائتميش ايدي،شول بئليندن كه يارار اينجه‌ليك ايله يوز قيلي،   وي نئچه سودايي جانلار كه آندان اولموش بي‌قرار.اختيار اولدور كه قيلام بوندا ترك اختيار.هر بؤلوگي بير چريدور آنون و هر تاري مار.باخيجاق پس بلليدير گؤزده كي يوزوندن آخار.بو هوا اودونا ياندي و دخان اولدي بخار.اهل دل قاتيندا اولور نام ايله ناموس، عار.دين اسلامين ايچينده جائز اولماز احتكار.زلف ايله ايشيم اوزاندي، حددن آشدي انتظار.دوتاييم كه مو شكافم نئچه‌سي بولام كنار. *** گؤزلريندير حسن ايچينده اي نگاريم اعلالار،من كه عشاقين نواسيني نهفته قيلورام،بحر حسن اولموش جمالين دل گركدير آشنا،حوري و پري و انسان و فرشته جمله‌سي،اهل عرفان بير نظرده نئديگيني بيليبن،   نئجه بير سحر ايله جان و عقل و كؤنول آلالار.بو سپاهان پرده‌سينده نه روادير چالالار.كه جواهر بولماغيچون، آنا قارشي دالالار.چون نقابين گؤتوره‌سن سنه واله قالالار.جان آدين سنين قاتيندا آنماغا اويالالار. *** كؤنولوم گيسولارين باغينا ديوانه گئدر،جاني خوش ساخلا ساچيندان كه گلير عارضينه،باغلادين كؤنولي سالدين بو زنخدان چاهينا،لبلرينه گؤزي جان گتيريرو بنده كؤنول،جان ياله عقل و كؤنول وارليغي جانانه فدا،گؤزونون زاويه‌سينده گؤرلي مردم دل،صبحدم خسته گئدر ايدي گيسوسونا دئديم،دون هلالي قاشيني گؤررايدي شير فلك،بو ثنا ايله سنايي چون سن آيي گؤرمز،   گؤرمه‌دن قيلجا جفا نه اولدي كه ديوانه گئدر.كافرستاني قويوب صدق ايله ايمانه گئدر.گؤر كه زندانه شها نئچه‌سي رندانه گئدر.اشبو ميخانه‌ده هر دم بو حريفانه گئدر.نه‌يي كه ايستر ايسه عشق ايله جانانه گئدر.خسته اولدوقجا هم اول گوشه‌يه مهمانه گئدر.گؤر بو درمانده كه نه درديله درمانه گئدر.آياغي توزي ايله قوچ كيمي قوربانه گئدر.گر سؤزي فارسي‌دير سؤز حله سلمانا گئدر.23 *** نسيم صبحدم تئز گل، يارا بيزدن سلام آپار،يوزونه زلفوني داغيت گتير شامي گئدر صبحي،زلالين ياري‌نين شاها بو تشنه‌دن دريغ ائتمه،قانيمي‌قاراگيسوسي‌چوخشك‌ائيله‌دي،مشك اولدي،وجودوما دئديم من دون كه وئر وارليغي سن يارا،   يورگي دولي قان ائتديم، أليندن گلسه جام آپار.گئدر زلفوني يوزوندن، گتور صبحي و شام آپار.حلال اولسون سنه قانيم، حلالي وئر، حرام آپار.آرادا بير بدن قالدي كه بير عود اولدي خام،‌ آپار.نه جاني قوي و نه جسمي، بو اورتاليقدا نام آپار. *** سبزه و روي نگار و نوبهار،اؤلولردير كيم ديري اولموش هامي،اختياريم قالماميشدير، حق بيلير،گر رخون چين شاهمات اولام نه اولا،اول ميانين گر كنارين بولمايام،كيم كه بير تاتارينا گيسوسونون،   كؤنلومه قويماديلار هرگز قرار.گر اولوالابصار ايسن قيل اعتبار.قيلالي كؤنلوم تاپوني اختيار.نطع ايچينده من پياده سن سوار.بو ميانيندان نئجه قيلام كنار؟وئرور ايسه كؤنلون اولور تار و مار. *** لبين شكر دورور ليكن مكرر،بئلين قيلدير گؤزوموزده مخيل،اوزاندي عشقيميز سروينه سنين،شهيد ائيلر بيزي گؤزون نگارا،لبين عشقي كؤنولده شونا بنزر،نه كه گؤز سالدي كؤنلومه لبيندن،صبا گلشنده زلفوندن دم اوردي،   خطين عنبر دورور ليكن محرر.يوزون بتدير جانيميزدا مصوّر.گؤرلي بدر يوزيني مدوّر.نه غازي ترك اولور، الله اكبر.كه بير مسكين ياباندا بولدي گوهر.يئنه گؤزدن اولور ايمدي مقدّر.جهان اولدي هواسيندان معطر. *** سن پايدار اول كه بو عالم گلر، گئدر،سن سانما كه دوامي اولا بو وجودومون،بو دنيا وارليغي‌ني شونا بنزه‌دير كؤنول،هر بير نفسده جان گلرو يئنه هم چيخار،هئچ كيمسه‌نين بو دنيادا يوخدور سلامتي،   عشقين ايريلماسين كه بو آدم گلر، گئدر.زيرا وجود ذاتينا دم - دم گلر، گئدر.كه صبحگاه واختينا شبنم گلر، گئدر.دم- دم گؤزومدن اشبو يولا دم گلر، گئدر.الّا خيال يار مسلّم گلر، گئدر. *** هوا كه اول صنمين زلفيني مشوّش ائدر،هواسي وارليغيمين توپراغين گؤيه ساورور،آني كه زلفي كشيشلري ائيله‌دي كؤنوله،بئلي قيلي نه وجودي كه سالدي گيسوسونا،يوزونله گلشن ايچينده يانار گولون جگري،صبا حكايت ائدر بولبوله جماليندان،نه كه ائدرسه گؤزون،‌ دلفريب ائدر صنما،   قوخوسوني ايرورور، بو دماغيما خوش ائدر.آغيزي‌نين سويي يوره‌كده يوزمين آتش ائدر.جهاندا آنجيلايين ايشي قانغي سركش ائدر؟زهي كه قيل يارار، اوني سؤزينه اوخشاش ائدر.آنونچون آنا صبا شبنمين سويون رش ائدر.هاچان كه ييرتا ياخاسيني غنچه اول غش ائدر.نه قيلير ايسه ساچين، جمله‌سيني دلكش ائدر. *** مگر نوروز گلميشدير مصوّر،يوزون دورونده سرگردان اولالي،گئجه دئرسم ساچين، اولور سؤز اوزون،أليم ايررسه بندينه گيسونون،قاشيني أگري سئوه‌ني ديلرم،كؤنولوم لبلرينه مختصردير،معرفدير كؤنول لعلون قاتيندا،بيلمه‌زم مجسّم جانمي‌سان سن،   كه اولموشدور جهان يئنه منوّر.اورور بو نه فلك چرخ مدوّر.شكر دئرسم لبين، اولا مكرّر.نه بنديم وار ايسه اولسون محرّر.فراقين چارميخله مسمّر.جانيم اينجه بئلينه‌دير محقّر.ولي بئلينده جانيمدير منقّر.و يا بو تنده بو روي مصوّر. *** بو نه حسن و بو نه خطّ و بو نه قدّ و نه بالادير؟ساچين عنبر دورور ليكن آنا كافور خدمت كار،قاشين پيوسته بيزيمله و قددين راستدير ليكن،يوزي گول، گؤزودور نرگس، تني برگ سمندير تر،خطي‌ضر،آغزي مريم، سؤزي عيسي، لبلري يحيي،   جمالين روضه‌مي يارب و يا فردوس اعلادير.لبين ياقوتدور الا كه لؤلؤ آنا لالادير.گؤزونه ياخشي باخيجاق، قياس اولدور كه اعلادير.ولي كيرپيكلري جادو، يورگي سنگ خارادير.اؤزي يوسف، گؤزي موسي، زهي آدم ز حوّادير. *** شاها، گؤزونون دردي، بوگون جانا بلادير،گيسولرين آشفته گؤرورم كؤنولوم تك،بير پرده‌سرادا نه اولا گر اينيله‌يم من؟جانيما بلا تور كي گؤزي غمزه‌لريدير،آغزين يارينا قولام و گؤزون ياراسينا،   لعل لبينين قاني داخي جانا شفادير.بنزر كه پريشان ائدن آنلاري هوادير.كه بولبول ديوانه داهي پرده‌سرادير.گلمز ساغيشا گيسولري زيرا قارادير.كه اول ايكيسي نه كه قيلور ايسه يارادير. *** عشق بير جوهر ديرور كه شهردلده شهره‌دير،عاشق عاقل آناديرم كه اهليت سئوه،مهر مهرينه كؤنولوم موم‌دور تانري بيلير،عاشقين خطّي گرك تابع اولا معشوقونا،عشقدير ترك ارادت كيم كه بو يولا گيره،   كمترين خدامي ماه و مشتري و زهره‌دير.بولبول ديوانه دير كيم كه اسير چهره‌دير.چون‌كه شول شهد لبي‌نين مهري ايمدي مهره‌دير.نفسي ايچون بهره ديلين كيشي بي‌بهره‌دير.گر ارادت دعوي‌سين قيلور ايسه بي‌زهره‌دير. *** وارليغين وارليق دئگيلدير سايه‌دور،هر زمان يوخ سانولاري اؤزونه،ورليغي‌ني قيلا يوخ، يوخلوقداسن،اؤزوني بيل آندان اؤزون اؤزوني،عشق اودون دلدن گئدرمه اي حبيب!   بير- بير احوالين دئيه‌ييم سايادور.وار سانوبان صدهزاران قايادور.كه ايكي عالمده سنه سرمايه‌دور.زيره بيلمك داهي پايه - پايه‌دور.عاشقه سوز جگر پيرايه‌دور. *** بوگون خزان يئنه باغين زري و زيوريدير،يوزومي داهي ساري قيلدي عشق آخيتدي ياش،بهشتي ايمدي تفرّج قيل اي گشاده بصير،خزان كه هر نفس اوراق عشقدن دم اورور،يازين اگر هر آغاج بير نگار منظر ايدي،ورقلرين ساليبان آياغينا دوتماخار،نه قاپيدان كه گيريرسن چيخارسان آندان‌سن،   بت ائيله‌ميش هر آغاجي اولامي آزريدير.كه بنزه‌مز بو آنا،‌ زيرا زرّ جعفري‌دير.24كه آلتون اولدي آغاجي و يئري عنبري‌دير.حكايتي‌ني آنون سانماس كه سرسري‌دير.خزاندا هر بيري بير عاشقين مصوّري‌دير.كه آنلا آنلار ايسن كه وجود دفتريدير.بو فاني دونياني دون داري گر چه ششدري‌دير. *** گؤزون سر فتنه‌ي روي زميندير،خياليندان كؤنول اومار مروّت،سنين حسنونه گؤيدن يوزمين احسنت،بها اولماز لبينه جز كه نظميم،آغيزيندير نگارا شؤيله ياقوت،   چو شول صاحبقران ايله قريندير.كه يار مردم گوشه‌نشيندير.منيم عشقيمه يوزمين آفريندير.كه هر لطفي آنون درّ ثميندير.كه منيم كؤنولومه اول نگيندير. *** وصلينه ايرنلره تشريف نه حاجتدير،زلفون ايله قاشلارين مفروق ايله مقروندور،دئديم كه: مفرح دير بوسه‌ن، دئدي كه بالله،من عاشق پا برجا سروين ايچون اولميشام،بئلين كيمي قيل قيلدين، پس بونجا جفا يوكون،   عشق اهلي معيّن‌دير، تعريف نه حاجتدير؟اجوف شكر آغيرين تصريف نه حاجتدير؟دئديم كه: لبيندن سور، تحليف نه حاجتدير؟قيلجا بئلونه باري تحريف نه حاجتدير.اسيرگمه‌دين آنا، تكليف نه حاجتدير؟     پا‌نوشت‌ها: 1. عزيز بن اردشير استرآبادي، بزم و رزم، ص 65. 2. دوگانه: نماز دو ركعتي. در نشر باكو (1984) دكانه ضبط شده است. 3. مريم/ 34 – 21. 4. پياده، رخ، مات و لجلاس از اصطلاحات شطرنج است. 5. اشاره به منصور حلاج. 6. آصف، نام وزيز سليمان پيامبر و كنايه از تدبير است. 7. أم: در معناي درمان و بوسه است. هر دو معني در اين مصراع به صورت توريه به كار رفته است. 8. سيد عماد الدين نسيمي (ف: 810 هـ . ) دو غزل با وزن و قافيه و رديف اين غزل با مطلع‌هاي زير دارد: گئرچك حديث ايميش بو كه خوبون وفاسي يوخ،/ كيم سئودي خوبي كيم دئدي خوبون جفاسي يوخ. هانسي دماغ ايچينده كه عشقين هواسي يوخ،/ مين كز حج ائتسه كعبه‌يه هرگز صفاسي يوخ. 9. در سوره‌هاي طين/ 1، انعام/ 99 و رحمن/ 68 از طين و رمان به عنوان دو ميوه‌ي بهشتي سخن رفته است. 10. اوخ به صورت جناس به كار رفته است. 11. فيل/ 3. 12. زلزال/ 1 – 3 . 13. سمر: افسانه، اسطوره. 14. بريان به عنوان متشابه در دو معناي سوخته، و يك سو (بيريان) به كار رفته است. 15. محراب مسجد مشبه‌به در اين تشبيه است. 16. اوليسارام معادل ديرين اولاجاغام، صيغه‌ي اول شخص مفرد زمان مستقبل. 17. سرخاب از محله‌هاي قديمي شهر تبريز است كه بيشترين مراكز علمي و فرهنگي شهر در آنجا جاي داشت. مقبرة الشعراي معروف نيز درآن بود. مقبرة الشعرا در عهد رضاخان تخريب شد و اخيراً بناي باشكوهي بر روي آن ساخته شده است. مقبره‌ي شاعراني نظير خاقاني در آنجا جاي داشت. 18. داراماق: آختارماق. 19. امام فخر رازي مفسر قرآن و فاسليوس مفسر انجيل. 20. اشاره به حديث نبوي درباره‌ي اويس قرني. نك. تذكرة الاولياء عطار، چاپ نيكلسون، ج 1، ص 24- 15 . 21. منظور از اولو خاندان، اهل بيت آل عباست. 22. قاني هم در معناي خونين و هم شكل كهن ادات استفهام «هاني» است. در اين بيت در هر دو معنا به كار رفته است. 23. سلمانا گئتمك: كنايه از درويشي و كشكول داري. در ضمن اشاره به دو شاعر عارف عالم اسلام، سنايي (متوفي 545) و سلمان ساوجي (متوفي 776) دارد. 24. زر جعفري: اشاره به سكه‌هايي  است كه از سوي جعفر برمكي (ف: 187 هـ .) وزير هارون الرشيد از خلفاي عباسي ضرب مي‌شد.     منابع مطالعه‌ي قاضي برهان الدين احمد: ·          آذربايجان ادبياتي تاريخي، 3 جلدده، باكو، 1960، ج 1. ·          پروفسور دكتر محرم ارگين، قاضي برهان الدين ديواني، استانبول، 1980. ·          پروفسور دكتر ياشار يوجل، قاضي برهان الدين احمد و دولتي، آنكارا، 1970. ·          تورك ديل قورمو، قاضي برهان الدين ديواني، چاپ عكس، استانبول، 1944. ·          خليل ادهم، دول عثمانيه، استانبول، 1928، ص 384. ·          دكتر علي آلپ ارسلان، قاضي برهان الدين ديوانيندان سئچمه‌لر، استانبول، 1977. ·          عزيز بن اردشير استرآبادي، بزم و رزم، استانبول، 1928. (جزو سري: آناطولي توركلرينه عائد تاريخي متنلر). ·          محمد طاهر، عثمانلي مؤلفلري، استانبول، 1928، ص 396. ·          ميرزار بالا، قاضي برهان الدين، اسلام آنسيكلوپديسي، ج 6 جزء «قاآن- كواطه»، استانبول، 1970، ص 46. ·          Gibb. History of Ottoman Peoetry, I, 204.