چند شعر از قوسی تبریزی به همراه معرفی او

منبع:

ترکی سرایان عصر صائب تبریزی، تصحیح و مقدمه: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تبریز، یاران، ۱۳۹۱.

قوسی تبریزی كيست؟

یکی دیگر از ترکی‌سرایان نامبردار عصر صائب که تتبع سبک و شیوه‌ی او را داشت، علی‌جان قوسی تبریزی است که او نیز در اصفهان می‌زیست. در تذکره‌ی روز روشن آمده است:

«قوسی تبریزی از ارباب علم و فضل بود. اکتساب علوم متداوله در اصفهان، از آقا حسین خوانساری نمود و در زمانه‌ی اکبرپادشاه به هندوستان رسیده به مصاحبت خان اعظم ممتاز گردید.»[1]

وی در جای جای دیوان‌های ترکی و فارسی خود از صائب سخن می‌گوید و او را می‌ستاید. از جمله، در جایی گوید:

ز فیض فکر صائب یافت توفیق سخن قوسی،

که از اعجاز نطق او زبان لال بگشاید.

ادامه نوشته

تحلیل محتوای نمایشنامه‌ی کیمیاگر اثر میرزا فتحعلی آخوندزاده

بخشی از مقدمه استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق را بر نمایشنامه «کیمیاگر» اثر میرزا فتحعلی آخوندزاده در زیر میخوانید.

منبع: آخوندزاده، فتحعلی. کیمیاگر، مقدمه، تصحیح و تدوین: دکتر حسین محمدزاده صدیق، تهران، نشر نمایش، ۱۳۸۶.

نمایشنامه "ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر" در سال 1267 هـ ق. نوشته شده است. خود مؤلف آن را "تصنیف فی سنه 1267 هـ ق. (مطابق سال 1850 م.) می­نامند.

اول بار متن ترکی این نمایشنامه در سال 1277 هـ ق. مطابق سال 1860 م.، ده سال بعد از تصنیف آن، چاپ شد و متن فارسی آن با ترجمه و نگارش مبرزا محمد باقر قراجه داغی در سال 1288 هـ ق. در تهران انتشار یافت و در دو زبان ترکی و فارسی نخستین نمایشنامه منتشر شده کمدی به حساب می­آید.

مصنف اثر، پیش از انتشار این دو متن، ترجمه روسی آن را در سال 1852 م. در روزنامه "قفقاز" (ش44و 45) انتشار داد.

کمدی "ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر" در واقع باید گفت که نخستین اثر نمایشی در تاریخ ادبیات نمایشی ترکی و فارسی به شمار می­رود.نویسنده درآغاز مجلس اول گوید که: «این واقعه در ماه دوم بهار سال 1248 هـ ق. رخ داده است.»

آخوندزاده توتانسته است با استفاده از یک گزارش نیمه روایی و نیمه تاریخی اثر هنری و دراماتیکی بیافریند و حوادث اجتماعی عصر خود را به صحنه بکشد و با مضمون کمدی به انتباه . تربیت مردم بپردازد.

هدف اصلی طنز در این نمایشنامه، از سویی ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر و دستیاران و حامیان او، و از سوی دیگر "نخویی­ها" هستند و واسطه و عامل طنز نیز "حاجی نوری شاعر" است.

پیش از هر چیز باید بگویم که لفظ "ملَا" در این نمایشنامه، در معنای طلبه و حوزه­ای و روحانی نیست. بلکه ملا ابراهیم خلیلف شیادی است که در کسوت اهل سواد در آمده و با تظاهر به . . .

ادامه نوشته

سنگلاخ، شاهکار فرهنگنامه‌ی شعری در سده‌های میانه

در زیر متن مصاحبه با دکتر حسین محمدزاده صدیق (حسین دوزگون) را درباره فرهنگنامه عظیم (سنگلاخ) اثر میرزا مهدی خان استرآبادی میخوانید

شاهکار فرهنگنامه‌ی شعری در سده‌های میانه

(مصاحبه درباره‌ی کتاب «سنگلاخ» اثر میرزا مهدی‌خان استرآبادی)

 مصاحبه کننده:دکتر حسن ریاضی (ایلدیریم)

 آقای دکتر صدیق، اخیراً اطلاع یافتیم که شما پس از چاپ ترجمه‌ي فارسی کتاب ديوان لغات ترك، مشغول آماده‌سازی کتاب «سنگلاخ» برای انتشار هستید. از شما می‌خواهیم که درباره‌ي این کتاب و نویسنده‌ی آن، اطلاعاتی در اختیار ما بگذارید.

کتاب سنگلاخ، شاهکار لغت‌نویسی جهان اسلام و فرهنگ‌نامه‌ی شعری سده‌های میانه است. میرزا مهدی‌خان استرآبادی، این کتاب را براساس دوازده جلد اثرِ منظوم و نه جلد ‌اثر منثور از آثار امیر علیشیر نوایی (متوفی در 906 هـ. 1500م.) در شکلی بسیار اعجاب‌آور نگاشته و آن را به سه بخش تقسیم کرده است:

بخش نخست را «مبانی اللغت» نامیده و آن را در یک تَرْصیف و شش مبنا با چندین باب و فصل و رسم و تمهید به پایان آورده است. این بخش، در واقع یک دوره کامل دستور زبان ترکی جغتایی است که با امثله و شواهد متعددی از آثار علیشیر نوایی، لطفی هروی و به صورت مطالعه‌ی تطبیقی با اشعار مولانا حکیم ملامحمد فضولی زینت داده شده است. ترکی جغتایی (cagatay tûrkcesi)، گویشی کلاسیک و ادبی از ترکی و اوزبکی امروز بوده است که حدود یکصد سال است كه از رواج افتاده است و مانند ترکی عثمانی که جای خود را به ترکی نوین در ترکیه داده، ترکی اوزبکی نیز، اکنون ادامه‌ی منطقی ترکی جغتایی به شمار می‌رود. با توجه به این‌که گویش‌وران این شیوه‌ی کهن ترکی آسیای میانه، اکنون در جهان باقی نمانده‌اند، آوانویسی تک‌واژ‌ها و لغات آن، بسیار دشوار و گاه محال می‌نماید. شاید هم، از همین روی است که تاکنون متن کامل سنگلاخ چاپ نشده است. كالوزن چندین سال پیش، تنها یکی از نسخه‌های خطی آن را به صورت فاکسیمیله و تکثیر فتوکپی مانند، چاپ کرد.

اما مقدمه‌ی بسیار مفیدی در شناخت ریشه‌های لغات، بر آن نوشت. ژانوس اکمن (Sanos Eckmann) از سال 1950 به این سوی، نزدیک بیست مقاله درباره‌ی ترکی جغتایی و با تکیه بر متن سنگلاخ در شماره‌های 10 الی 15 از مجله‌ی (Turk Dili ue Edebiyyati) که از سوی دانشگاه استانبول انتشار می‌یافت، چاپ کرد. خلاصه‌ي دستور زبان ترکی جغتایی را نیز، تدوین کرد.

ادامه نوشته

معرفی کتاب جشن نامه دکتر حسین محمدزاده صدیق

کتاب جشن‌نامه دکتر صدیق که حاوی مقالات و اشعار علاقه‌مندان و دوستداران استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق می‌باشد و توسط آقایان سید احسان شکرخدایی و صدیار وظیفه گردآوری شده است در سایت «دوستداران دکتر صدیق» به آدرس زیر قابل دانلود است. مقدمه آقای سید احسان شکرخدایی و صدیار وظیفه بر این کتاب را در ادامه‌ می‌آوریم:

http://www.duzgun.ir/book-download/download.php

 در تاریخ 25 مردادماه 1387 مراسم نكوداشتی به پاس چهل و پنج سال فعالیت علمی استاد دكتر حسین محمدزاده صدیق در فرهنگسرای بهمن تهران برگزار گردید. زمانی كه دوستداران دكتر صدیق خواستند در هوای یار خود محفلی بسازند، چند نفر اهل هوا تلاش كردند بر اساس امیال نفسانی و اغراض ظلمانی، مانع برگزاری این نكوداشت شوند، لاكن فیض روح‌القدس باز مدد فرمود و دعای گوشه‌نشینان بلاگردان شد.

در این مراسم که در ساعت 30/18 آغاز گردید، پس از تلاوت آیاتی از قرآن مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران، دو مجری برنامه یعنی آقای اکبر صالحی – شاعر خوش قریحه- و خانم ملیحه بصیر –گوینده‌ی خوش ذوق- در جایگاه خود قرار گرفتند و ضمن خوش آمد گویی به میهمانان، کلام خود را با اشعاری در مدح استاد آغاز کردند. این دو مجری توانمند در طی سه ساعت کل برنامه، به صورت دوخوانی سخنان برگزیده‌ از کتاب‌های استاد و اشعار ایشان را و همچنین سخنان دیگران در وصف استاد را به طور متناوب در لابه لای برنامه می‌خواندند.  

ادامه نوشته

شوونیست ولد صهیونیست

منبع وبلاگ بصیرت انقلابی

http://engelabbasirat.blogfa.com/

مقدمه‌ی کتاب «یادمانهای ترکی باستان» نوشته‌ی دانشمند دردکشیده، دکتر حسین محمدزاده صدیق را که اولین بار در سال 1379 به چاپ رسید و سالها بعد با نام «سه سنگیاد باستانی» تجدید نشر شد ارسال میکنم. بنده هنگام قرائت این مقاله، اشک می‌ریختم و این مقاله را می‌خواندم. خداوند دکتر صدیق را از کینه دشمنان محافظت بفرماید.

به امید ایجاد وحدت، برادری و دوستی تمامی آحاد مردم ایران در زیر پرچم مقدس اسلام.

و نابودی نژادپرستی، ترک ستیزی، ملی‌گرایی و شوونیسم.

سفره مردار شاهنشاهی

یک نگاه سریع و کوتاه به نوع عمل استعمارگران و ایادی صهیونیستی آنان در ایران شاهنشاهی، به روشنی معلوم می‌دارد که یکی از زمینه‌های اصلی فعالیت‌ آنان، پوک و پوچ کردن فرهنگ‌ها و نابود ساختن و فاسد نمودن زبان ترکی، زبان اصلی مردم ایران بود.

در ایران، این مسیر با بازی‌های سیاسی گوناگونی شروع شد.

بازی تغییر خط: یکی از بازی‌ها، بازی تغییر خط بود که احمد کسروی یکی از خدمتگزاران راستین استعمار، آن را بنیان نهاد نخستین زمزمه‌ها مربوط به اوست. او حتی نوعی خط تازه هم اختراع کرد.

فردوسی بازی: بازی دوم «فردوسی بازی» بود که محمد علی فروغی «یهودی میهن فروش» معروف در 1313 ش. بنیان نهاد و از ابتکارات او، آن بود که انتساب مثنوی «یوسف و زلیخا» به فردوسی را انکار کرد و این انکار، هنور هم باقی است.[1]

ادامه نوشته

معرفی کتاب یادمانهای ترکی باستان اثر دکتر حسین محمدزاده صدیق

نقد و معرفی کتاب «یادمانهای ترکی باستان»

منبع وبلاگ بصیرت انقلابی

http://engelabbasirat.blogfa.com/

جناب دکتر حسین محمدزاده صدیق نامی آشنا در محافل دانشگاهی داخل و خارج از کشور است. کارهای با ارزش و ایشان در زمینه‌ی ادبیات عموما و ادبیات ترکی خصوصاً، بسیار چشمگیر و مطرح است و مورد استفاده‌ی اساتید فن و دانشجویان رشته‌های مرتبط قرار میگیرد. یکی از کتابهای مهم ایشان در زمینه‌ ادبیات باستانی ترکی، کتاب «یادمانهای ترکی باستان» میباشد که در نوع خود برای معرفی کتیبه‌های ترکی به فارسی زبانان بی‌نظیر و بی‌همتاست. این کتاب در سال 1379 شمسی در شهر قم و از طرف نشر «نخلهای سرخ» چاپ شد و تا کنون چندین بار تجدید چاپ شده است و چاپ جدید آن با عنوان «سه سنگیاد باستانی» از طرف انتشارات اختر تبریز به بازار نشر عرضه شده است.

این کتاب کم حجم و پر محتوا در زمینه‌ی تحقیق در کتیبه‌ی یادمانهای ترکی باستان، فعلا یگانه منبعی است که در درسترس علاقه‌مندان در زبان فارسی وجود دارد.

نویسنده محقق در مقدمه‌ی کتاب از این که این کتاب را در سال 1363 آماده کرده و به بعضی از مؤسسات دولتی دانشگاهی برای چاپ پیشنهاد کرده بود سخن میگوید و از این که حتی «فرهنگستان» هم در چاپ کتاب به او معاضدت نکرده است، اظهار تأسف میکند. واقعا جای تأسف دارد که مؤسسات تحقیقی ما به تحقیقات سالم و علمی جدید، کم توجه‌اند و بیشتر به انتشار تکرار مکررات میل و رغبت دارند.

ادامه نوشته

پیرامون حماسه‌های دده‌قورقود

 مقاله زیر توسط جناب دکتر حسین محمدزاده صدیق در سال ۱۳۴۶ نوشته اند. لازم به ذکر است که در دوران رژیم خودفروخته شاه، نوشتن به زبان ترکی ممنوع بود و دکترصدیق این مقاله را به فارسی نوشته اند تا بتوانند در حفظ میراث مکتوب ترکان قدم بردارند. این مقاله را از کتاب پنج مقاله پیرامون فولکلور و ادبیات آذربایجان انتخاب کردم.

1- پیدایش گویش آذری

روند پیدایی گویش آذری، در سده‌ی چهارم و پنجم به فرجام رسید.‌ در این دوره‌، مرزهای اراضی تحت سكونت آذریان معین شده‌، نشانه‌های كلی فرهنگ این مردم پدیدار گشته بود.‌

در آن عهد‌، در آذربایجان ادبیات در دو شاخه تكامل می‌یافت:‌ نخست آفرینش شفاهی مردم و دیگر شعر رسمی بود.‌ در میان اهالی شهری آثار شاعران حرفه‌ای - نظیر: قطران تبریزی‌، خاقانی شیروانی و نظامی گنجوی- شهرت داشت و در میان كوچ‌نشینان نیز -  كه هنوز اسكان نیافته بودند و گه‌گاه به شهرها سرازیر می‌شدند - خلاقیت اوزان‌[1] (= عاشیق) ها جاری بود.‌ داستان‌های حماسی ‌‌‌دده‌قور‌‌قود - ‌كهن‌ترین اثر مكتوب آذری‌ - در این دوران خلق شد.‌

در این زمان‌، روستاییان خانه‌به‌دوش‌،  به‌خلاف روستاییان اسكان یافته‌،  زندگی عشایری داشتند و دامپروری می‌كردند.‌ زندگی آنان با فرهنگ نوپای شهری بیگانه بود.‌ حتی بسیاری از قبایل، دین اسلام را نپذیرفته بودند و یا آن كه آگاهی‌های بسیار سطحی از آن داشتند.‌ گاهی نیز از اطاعت حكومت مركزی سرباز می‌زدند و زیر نفوذ ریش‌سفیدان قبیله‌ها زیست می‌كردند‌، در اطراف قهرمانان طوایف گرد می‌آمدند و اسلحه به دست از دام‌ها و چراگاه‌ها نگهبانی می‌كردند.‌ این قبایل مسكن و مأوای دایمی نداشتند.‌ در ییلاق و قشلاق، در آلاچیق‌ها زندگی می‌كردند.‌

اوزان‌ها، در میان افراد قبیله از احترامی خاص برخوردار بودند.‌ این خنیا‌گران‌،  قوپوز بر دست،  ایل به ایل و اوبه به اوبه می‌گشتند و نام سرفرازان قبایل را در سروده‌های خود جاودانه می‌كردند.‌ منظومه‌ می‌سرودند‌، داستان می‌گفتند و در عین حال به مثابه‌ی‌ ریش‌سفید و دانای قوم‌،  مردم را در حل دشواری‌های زندگی یاری می‌كردند.‌ اوزان‌ها نیاكان عاشیق‌های كنونی بودند و نامبردارترین و ماهرترین آنان «‌دده» نامیده می‌شدند.‌ حماسه‌های نامبرداردده‌قور‌‌قود نیز از آثار خلّاقه‌ی این اوزان‌هاست.‌

دستنویس موجود حماسه‌های دده‌قور‌‌قود یادگار سده‌ی چهارم و پنجم هجری و كهن‌ترین اثر مكتوب به لهجه‌ی تركی است؛ و‌ از زندگی و سنن قوم باستانی اوغوز‌.-  پیش از آن كه به آذربایجان بیایند و در مناطق سرسبز این دیار اقامت كنند‌- سخن‌ها می‌گوید.‌    این اثر در سده‌ی پنجم هجری از سوی شخصی ناشناخته، در مجموعه‌ای به نام ‌‌كتاب دده‌قور‌‌قود علی لسان طائفه‌ی اوغوزان صورت مكتوب یافته و به‌دست ما رسیده است.‌

---

[1] Ozan.

ادامه نوشته

معرفی دیوان اشعار ترکی حکیم ملا محمد علی هیدجی

دیوان اشعار ترکی حکیم ملا محمد علی هیدجی

با تصحیح و مقدمه دکتر حسین محمدزاده صدیق- نشر پینار.

آخوند حکیم ملامحمدهیده‌جی یکی از شاعران اندیشمند و بلندآوازه‌ی منسوب به روحانیت معظم شیعه است که بیشترین آثار منظوم خود را به زبان ترکی آذربایجانی سروده است. وی به آثار حکمی و فلسفی اسلامی تسلطی کامل داشت و جامع‌ترین تعلیق و حواشی را بر منظومه‌ی حاج ملاهادی سبزواری نگاشته است. وی استاد بیشترین استادان فلسفه در قرن گذشته بوده و سال‌ها «منظومه» و «اسفار» تدریس کرده است.

دیوان اشعار ترکی وی که اینک با اندک تحشیه و مقدمه‌ای تقدیم علاقه‌مندان می‌شود دارای انواع شعری زیر است:

14قصیده، 24غزل، 3قطعه، 1مربع 23بندی، 2تخمیس، 1ترجیع‌بند، 3ترکیب‌بند، 12مثنوی، 2مناظره و 1ملمّع.

در همه‌ی مراحل تدوین این مجموعه‌ی گرانجای، ازمیان دانشجویان زنگانی‌ام سرکار خانم منیژه شیرمحمدی پیوسته همراه و یاور من بودند و سرکار خانم شریفه‌ جعفری انتشار نفیس آن را بر عهده گرفتند و هر دو مرا ممنون خود ساختند.

با توجه به این که همه‌ی آفرینش شعری حکیم هیده‌جی صبغه‌ی حکمی و فلسفی دارد، تا آنجا که توانستیم برخی توضیحات و فهارس مختلف بر متن افزودیم تا شاید خوانندگان و شارحان اشعار را مفید افتد. ولی اذغان می‌کنیم که مقدمه و تحشیه‌ی ما، هنوز برای درک معانی عمیق این دیوان کافی نیست. و شاید بتوان این همه را اظهار ادبی متلمذانه در پیشگاه این حکیم شمرد.

 از خدا جوییم توفیق ادب.

دکتر ح.م. صدیق

تهران آبان 1387

در ادامه مطلب بخشی از مقدمه جناب دکتر صدیق را با عنوان

«حکیم‌هیده‌جی و آذربایجان‌فیلسوفلاری»

می آوریم. علاقه مندان میتوانند آن را مطالعه فرمایند.

 

ادامه نوشته

حکیم هیدجی فیلسوفی خودویژه

مصاحبه دوم با دکتر حسین محمدزاده صدیق درباره حکیم ملا محمدعلی هیدجی

این مصاحبه در سال ۸۲ توسط آقای جواد کریمی انجام گرفته است. دکتر صدیق پس از آن دیوان اشعار ترکی حکیم هیدجی را توسط نشر پینار چاپ و روانه بازار کردند.

 

استاد، جناب‌عالی در مجموع، حکیم هیدجی را چگونه شخصیتی می‌دانید؟

حکیم هیدجی فیلسوفی است که دل خود را با توحید پرورش داده و روح خود را با انوار ظهور حق منفرد گردانیده است و در دریای تجلیّات حضرت حق غوّاصی می‌‌کرد و هم از این روست که بی ترس و واهمه با زاهدان ریایی و خودبین به طنز سخن می‌گفت و در سخن جدّ نیز، لطايف عرفانی را با مطالب فلسفی در می‌آمیخت و در سراپرده‌ی محبت با محبوب خود یکی می‌شد.

می‌خواهم بگویم که حکیم هیدجی، فیلسوفی «خود ویژه» است که او را نه مشّایی می‌توان نامید و نه اشراقی-سنّتی بلكه صاحب مکتبی است که در روزگاران اخیر می‌توان گفت که مظلوم افتاده است و شاید هم، گروهی به عمد، حذف و انزوای او را طالب شده‌اند.

شما سطح عملی همایش را چگونه دیدید؟

در سفری که رهبر معظم انقلاب اسلامی، به زنجان داشتند، با قرائت بیتی معروف از حکیم هیدجی، در واقع اشاراتی پر رمز و راز به نکوداشت یاد آن حکیم كردند و من فکر می‌کنم این همایش پاسخ مثبتی به این اشارات بوده است.

مقالاتی که در تحلیل آثار فلسفی، ابعاد خلافیت ادبی حکیم هیدجی و نیز شرح و بیان مبارزات سیاسی او ارایه گردید، در سطح بسیار مناسب یک همایش فلسفی و ادبی بود. مجموعه‌ای که به همین مناسبت از سوی ستاد همایش انتشار یافت حاوی نکات بدیع فراوانی در هیدجی‌پژوهی به شمار می‌رود و اینجانب به ضرس قاطع این همایش را مقدمه‌ی مبارک و تأثیرگذاری برای پژوهش‌های مرتبط آینده می‌دانم. حضور روحانیت معظم منطقه و مسئولان فرهنگی استان در همایش و بویژه راهبری و هدایت همایش از سوی یک روحانی جلیل‌القدر و اندیشمند، خود سبب اصلی تعمیق و ژرفانگری در ارایه کنندگان مقالات و اشعار بود.

ادامه نوشته

حكيم هيدجي صاحب مكتب و تأثيرگذار در حوزه‌ي فلسفه

مصاحبه اول با دکتر حسین محمدزاده صدیق درباره حکیم ملا محمدعلی هیدجی

این مصاحبه در سال ۸۲ توسط خانم زینب ضیایی انجام گرفته است. دکتر صدیق پس از آن دیوان اشعار ترکی حکیم هیدجی را توسط نشر پینار چاپ و روانه بازار کردند.

حكيم هيدجي صاحب مكتب و تأثيرگذار در حوزه‌ي انديشگي فلسفي

و عنصر فعال سياسي اجتماعي اواخر قاجاريه

 

جناب آقای دکتر صدیق، لطفاً نظر خود را درباره‌ی همایش حکیم هیدجی بفرمایید.

به نظر اینجانب، این همایش یکی از همایش‌های کم نظیر در بزرگداشت عالمی بزرگ از سلسله‌ی جلیله و پاک روحانیّت معظم شیعه به شمار می‌رفت. با توجه به فرصت بسیار اندک، تدارک امور جاری همایش و فراخوان مقاله و بررسی آن‌ها که ظاهراً دو ماه بیشتر نبوده است در سطح بسیار بالای علمی برگزار گردید. ستاد برگزاری همایش که در واقع هیأت تحریریه‌ی هفته‌نامه‌ی وزین و معتبر بهار زنجان به شمار می‌رفت، در کمال قدرت و توانایی و با دقت و ظرافت خاصّی توانستند این همایش را برگزار کنند. مقالات ارایه شده در همایش پیرامون بازشناسی جهات مختلف خلاقیّت ادبی و تفکر فلسفی هیدجی بسیار مغتنم بود. امیدوار هستم که ابعاد و جهات دنیای اندیشگی این فیلسوف الهی که توانست با چاشنی‌های اشراقی، حکمت مشاء را در عصر خود با دقت خاص عرفانی تبلیغ کند، به سلسله همایش‌های خاصی در آینده تبدیل بشود و در کنار اندیشه‌های فلسفی، مبارزات سیاسی و آثار سیاسی و اجتماعی ایشان نیز به چاپ برسد، از جمله مجموعه‌ی کشکول که این اثر نیز به غربت فراموشی دچار شده است و رئیس محترم همایش، حجت‌الاسلام آقای دکتر بیگدلی وعده‌ی نشر متن تنقیح شده و تصحيح و ترجمه‌ی این اثر را به قلم خودشان در همایش دادند. به هر صورت اینجانب این همایش را بسیار مثبت ارزیابی کرده و وظیفه‌ی خود می‌دانم که از برگزارکنندگان زحمت‌کش و فهیم و عالم این همایش تقدیر و تشکر نمایم.

ادامه نوشته

ابن سینا پژوهی - مصاحبه با دکتر حسین محمدزاده صدیق

مصاحبه کننده: هفته‌نامه سینا

با توجه با اینکه شما در تاریخ فلسفه‌ي اسلامی تحقیقاتی دارید، نقش ابن سینا را در این مقوله چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ابن سینا علوم را به شیوه‌ی خاص خود به سه گونه‌ی: 1. علوم العالیه، 2. علوم السّافله و 3. علوم الوسطی تقسیم می‌کند که در علوم اوّلی، صورت و ماده را جدای از هم، در دومی صورت و ماده را در ترکیب با هم و در سومی صورت و ماده را در جدایی ذهنی از هم بررسی می‌کند.

این، ویژگی خاص و نوآوری ابن سیناست و گونه‌ی دیگر تقسیم علوم به: 1. حکمت نظری و 2. حکمت عملی، دنباله‌روی از ارسطو به شمار می‌آید که ابن سینا به پیروی از وی، نوآوری خود را در بخش‌بندی نخستین به طبیعیات، ریاضیات و حکمت اوّلی و دومین به سیاست مدن، تدبیر منزل و علم اخلاق، بر زمان خود حاکم می‌کند. و بحث در هر بخش از علوم را نیز با منطق شروع می‌نماید.

ولی اجسام را نامتناهی می‌داند، یعنی بخش‌بندی اجسام را چنین می‌شناسد و از این‌رو، هم با معتزله و هم با اشاعره وجوه اختلاف پیدا کرده است و همین است که می‌گوییم هم با اهل فلسفه و هم با اهل کلام در روزگار خود مباحثات داشته است و به گونه‌ای «خود نوآوری» روی آورد و گرچه بعدها اندیشه‌ورزان بستر فلسفه نظیر سهروردی و ملاعبدالله زنوزی طریق او را نپیمودند، ولی به هر حال به دگرگون‌سازی وی در گستره‌ی اندیشه‌های فلسفی اعتراف کرده‌اند. وی در علم‌النفس و یا دانش روانشناسی نیز نوآور است. یعنی از روان پژوهی عقلی به نوعی روان‌پژوهی تصوفی روی می‌آورد.

 

درباره‌ی زندگی ابن‌سینا چه می‌توان گفت؟

ابن سینا به عنوان یکی از نوابغ جهان بشریت، هم در شاخه‌ی پزشکی و هم در رشد و تکامل اندیشه‌ی فلسفی خدمت کم نظیری به فرهنگ بشری كرده است. شرح احوال وی به قلم خود و شاگردش ابوعبید جوزجانی -  فقیه و فیلسوف ترکستان - نگاشته شده است. متن عربی این زندگی‌نامه‌ی خودنوشته در «عیون‌الانباء» اثر ابن ابی اصیبعه آمده است. در آغاز آن می‌گوید که پدرش از بلخ - ایالت وسیعی از ترکستان شرقی - بود که در زمان نوح بن منصور به دنبال جنگ‌های ترکان با آل سامان به شهر بخارا - مرکز ترکان اوزبک - کوچ کرد و از روستای اوزبک‌نشین افشنه زن اختیار کرد.

ابن‌سینا به گفته‌ی خودش در روستای خُرمِثین در یک خانواده‌ی اصیل اوزبک چشم به جهان گشوده است و در کودکی همراه برادرش محمود - که پنج سال از او کوچکتر بوده است - به بخارا آمده و در همان‌جا به تحصیل قرآن و ادب پرداخته است.

ادامه نوشته

آذربایجان قادین شاعرلری

مقاله دکتر حسین محمدزاده صدیق پیرامون زنان شاعر آذربایجان

«آذربایجان قادین شعری، اعتنایا شایان بیر هوندور مجموعه و آذربایجان ادبیاتی‌نین بؤیوک بیر قولو حساب ائدیلیر. تورکجه قادین شعریمیزین ان اسکی اؤرنک‌لرینی، اورخون آبیده‌لری، دیوان لغات الترک، کتاب دده‌قورقود و فولکلوروموزون چشیدلی شاخه‌لرینده آراییب آختارمالییق.

کلاسیک یازیلی و رسمی شعره گلدیکده، ایلک اؤنجه مهستی خانیمین آدین چکمه‌لییک. او، نظامی ایله چاغداش ایدی. اونون رباعی‌لری فلسفی و اجتماعی مضمون داشیییر:

دونن من کوزه‌می داشلارا چالدیم،

کئفلیدیم، بیلمه‌دیم، الیمدن سالدیم.

کوزه دیله گلیب دئدی کی: «من‌ده،

سنین کیمی ایدیم، بوگونه قالدیم.»

مهستی دن بیر قرن سونرا ظهور ائدن «راضیه گنجوی» ده اونون کیمی رباعی‌لر یازمیشدیر. اوندان سونرا گلن و فضولی ایله چاغداش اولان «گول‌شاد تبریزی» نین «تصنیف گلشاد» آدلی بیر منظومه‌سی واردیر. هابئله خواجه سعدالدین حسینی تبریزی‌نین قیزی «فاطمه خانیم آنی» صفوی دؤورونون ان آدلیم شاعره‌لریندن ساییلیر. اونون غزلیات دیوانی واردیر. غزللریندن نمونه:

فراموش ائتدی خیلی دم، منی یاد ائتمه‌دی قالدی،

منی چوخ سئودیگیم، محزون و دلشاد ائتمه‌دی قالدی.

نولا تعمیرینه قصد ائتمه‌سه شاه جهانبانیم،

بیلیر کیم خاطر ویرانیم آباد ائتمه‌دی قالدی.

قالیبدیر بحر غمده دل، فلک یوخ ساحل مقصود،

حئیفلر روزگاریم بانا امداد ائتمه‌دی قالدی.

دوشندن روح عشقِ یارا، زار و ناتواندیر دل،

سر کویوندا حالیم یارا فریاد ائتمه‌دی قالدی.

نئچون در پی اولور «آنی» کی حال قیسی بیلمزمی؟

او بیماره یئتیردی کندین ارشاد ائتمه‌دی قالدی.

ادامه نوشته

برگزاری شب شعر بانوان آذربایجان به همت انجمن ادبی صابر

منبع: دوزگون سئونلر سایتی (سایت دوستداران دکتر صدیق)

 www.duzgun.ir

به همت انجمن ادبی صابر در تاریخ 29 تیرماه 1391 شب شعر بانوان آذربایجان در فرهنگسرای بهمن تهران برگزار شد. در این مراسم که با استقبال فراوان مردم در سالن پانصد نفری نغمه به انجام رسید بسیاری از مردان و زنان اهل قلم آذربایجانی حضور داشتند.

این جلسه در ساعت 17 ابتدا با قرائت سوره حمد از قرآن کریم و اجرای سرود جمهوری اسلامی با مجریگری جناب آقای کریم قربانزاده و سرکار خانم ثریا قاسم زاده آغاز به کار کرد. قبل از همه، جناب آقای مظفر درفشی دبیر انجمن صابر از بازماندگان «شاعیرلر مجلسی» از فعالیت‌های ادبی- علمی این انجمن و بزرگداشت‌ها و مراسمی که در طی سالیان دراز برگزار کرده بودند، گزارشی قرائت کردند. پس از آن از استاد دکترحسین محمدزاده صدیق دعوت کردند که به منظور فتح باب شب شعر بانوان آذربایجان سخنانی بیان کنند.

استاد در طی این سخنان، ضمن اظهار خرسندی از برگزاری این مراسم با شکوه به نقش موثر و مهم زنان آذربایجان در ایجاد انگیزه و روحیه در مردان اشاره کردند و بسیاری از رشادت‌ها، وقایع و پیشرفت‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی را مدیون فداکاری، صبر، تحمل، گذشت و روحیه‌ی بزرگ و بلند زنان دانستند که در هر برهه از زمان با تلاش در ایجاد دگرگونی در محیط پیرامون خود و تغییر نگرش‌های غلط سنتی سعی کردند راهی به سوی تعالی و کمال بگشایند. در این زمینه از زنانی چون زینب پاشا، پروین اعتصامی، دختر فضل الله نعیمی، حکیمه بلوری و بسیاری از قهرمانان آذربایجان که تربیت شده و دست پرورده‌ی مادران دلاور و فهمیده بودند، نام بردند. همچنین از نقش زنان آذربایجانی در هشت سال دفاع مقدس یاد کردند که دلاورمردان عرصه های جنگ و نبرد را با دلی گرم و روحیه ای قوی به میدان نبرد میفرستادند و در این راه از شهادت همسران و فرزندانشان ابایی نداشتند تا وطنشان ایران سرفراز و آزاد بماند. استاد به دلیل ضیغ وقت و این که این مجلس، شب شعر بانوان بود از قرائت مقاله‌ای که در زمینه‌ی معرفی نقش زنان ترک در طول تاریخ آماده داشتند، صرف نظر کردند و گفتند:«بهتر است بعد از این تریبون در اختیار خانم‌ها قرار گیرد.» لازم به ذکر است استاد در ابتدای سخنان خود از همسر مرحوم حاج غلامرضا مجدفر پدر جناب دکتر مرتضی مجدفر، که در این مجلس حضور داشتند، به عنوان زن نمونه تجلیل کردند. پس از آن بانوان شاعر یکی پس از دیگری برای قرائت شعر فراخوانده شدند. در اثنای این شب شعر، دو برنامه جذاب موسیقی عاشیقی نیز اجرا شد. ابتدا عاشیق ماشاء الله ایمانی (ائل بالاسی) به همراه بالابان و دایره و بعد از آن گروه عاشیق سولدوز مهدی‌پور به همراه کیبورد نغمه‌پردازی کردند. لازم به ذکر است که اجرای عاشیق سولدوز مهدی‌پور چنان شور و شعفی در سالن ایجاد کرد که نظیر آن را کمتر در برنامه‌ای دیده بودیم. خود آقای مهدی‌پور نیز که سر از پا نمی‌شناخت چنان جانانه، قدرتمند و با جان و دل می‌نواخت که گویی در این جهان نبود.

نام بانوان شاعر آذربایجانی که در این شب شعر، به قرائت شعر پرداختند به شرح زیر است:

سرکار خانمها: رقیه کبیری ازخوی، اولکر اوجقار از تبریز، تورکان اورمولو از اورمو، مژگان صیامی از اردبیل، اولدوز صادق از تبریز، مهناز صابونی از شبستر، آرزو مختاری از بناب، شیدا نونهال از مراغه، شکرانه عالم از تبریز، لیلی کحالی از زنجان، شریفه جعفری از میانه، ساناز موحد از تبریز، آلما موغانلی از تهران، آرزو مرادی از جلفا

ادامه نوشته

یوز اثره بیر باخیش

اسد الله مردانی (شیراز اوغلو)

دقیقاً به خاطر نمی‌آورم، شاید سال 1364 یا 1365 بود كه با نام دكتر صدیق آشنا شدم. یعنی همان زمان‌هایی كه شوق تركی‌خوانی و تركی‌پژوهی داشت ذهنیاتم را كم- كم متزلزل می‌كرد. تا این‌كه در تابستان سال 1375 جشنواره‌ی فرهنگی- هنری قشقایی در فرهنگ‌سرای بهمن تهران برگزار شد و اولین ملاقات من با ایشان و مرحوم پروفسور محمد تقی زهتابی در آن زمان رخ داد و این ملاقات و پی‌آمد آن باعث دگرگونی و تحول اساسی‌ام شد كه خود حدیث مفصّلی دارد. از آن زمان تا كنون هر سال تقریباً یك بار به زیارت ایشان نایل می‌شوم و كسب فیض می‌نمایم.

در سال 1378 كه كتاب «آتالار سؤزو» (ضرب المثل‌های تركی قشقایی) را برای چاپ آماده كرده بودم، جهت مشورت و مقدمه‌‌نویسی به حضور ایشان شرفیاب شدم. هر صفحه‌ی كتاب را لحظه‌ای بیش نگاه نكرد تا این‌كه دقایقی بعد متوجه شدم كه حدود 50 صفحه را ورق زده و خوانده‌اند. سپس ناگهان شروع به نوشتن مقدمه برای كتاب كردند. در مدت بسیار كوتاهی كه من احساس نمی‌كردم، مقدمه را در دو صفحه‌ی كامل نوشته و تحویلم دادند. از تندخوانی و تندنویسی استاد شگفت زده شدم.

گفتم: - استاد، ببخشید! شما چگونه در عرض نیم ساعت توانستید 50 صفحه از این كتاب را بخوانید و بر آن مقدمه‌ای چنین ارزشمند بنویسید؟

فرمودند: - فراموش نكنید كه من در تندخوانی و تندنویسی مقام اول بوده‌ام.

در آنجا بود كه من به استعداد خارق العاده‌ و بی‌نظیر ایشان پی بردم.

ادامه نوشته

دکتر صدیقین بیر بؤلوم اثرلرینه باخیش

مهندس محمدرضا باغبان کریمی (م. کریمی)

 

آذربایجان کولتور و ادبیاتی، تاریخ بویو بیر محکم زنجیر اولاراق، اونون حلقه‌لرینی تمثیل ائده‌ن زامان ـ زامان یوزلرجه عالیم، مبارز، فیلسوف، ادیب وصنعت‌کارلاری بوتون بشریت عالمینه سونموشدور. آتروپاتلار، بک‌لر، شاه اسماعیل‌لار، کوراوغلولار، نبی‌لر، ستارخانلار و اوختایلار ـ مبارزلر سیراسینی تشکیل ائده‌رک، فلسفه و دوشونجه عالمینده بهمنیارلار، سهروردی‌لر، هیدجی‌لر، زنوزی‌لر؛ ادبیات ساحه‌سینده نظامی‌لر، نسیمی‌لر، فضولی‌لر، صائب‌لر، ساهرلر و شهریارلار، صنعت عالمینده ده هابئله ـ یوزلرجه صنعت‌کارلاریمیز میدانا چیخمیشلار. بو زنجیر سلسله‌سی یوز ایللر بویو داوام ائدیب، چاغداش گونوموزه کیمی قیریلمامیشدیر.

چاغداش کولتوروموز و ادبیاتیمیز ـ مشروطه انقلابیندان اسلامی انقلابا و حتا بو گونه کیمی مختلف دؤنوملری باشدان آشیرمیش؛ بیر زامان ظولمه‌تین حؤکم سوردوگو دؤنومده معجزلر، اعتمادلار بو ظولمتی یارمیشلار، سونرا دموکراتیک ادبیاتیمیز میللی حکومت‌له برابر ارتجانی دالا باشمیش، سیخینتی ـ بوغونتو باشدان حاکیم اولان چاغدا، ادبیاتیمیز دا نوحه و مرثیه ادبیاتی بیر طرفدن و شبچره ادبیاتی او بیری یاندان سس ـ سسه وئرمیش، آنجاق سوسمامیشدیر.

دیکتاتورلوق مؤحکم‌لشدیکجه، صاندیق ادبیاتی گوجلنمیش و شاعیرلریمیز یاراتدیقلارینی صاندیغا ییغمیشلار. آنجاق انقلابین غلبه چالماسیندا، بوتون مبارزه اوجاقلاری، آذربایجان شعر و صنعتی ایله یانیقلی و ایشیقلی اولموشدور. چاغداش ادبیاتیمیز، چئشیدلی ائنیش ـ یوققوشلاری، آلچاق ـ اوجالاری باشدان آشیراراق، بو گون بیر ایشیقلی اولدوز کیمی دونیا ادبیاتی گؤیونره پارلاییر. بو ادبیاتی دیری ساخلایان و گونو ـ گوندن زئنگین‌لشدیره‌ن‌لردن بیری، پروفسور دکتر صدیق جنابلاری اولموش و اللی ایله یاخین، ادبیاتیمیزین، ها بئله خالقیمیزین باشدان کئچیردیگینی تمثیل ائتمیشدیر. صدیق معلمین یاشاییشی خالقیمیزین یاشاییشی ایله سیخ باغلی اولموش، 100 دن آرتیق اثرلرین یاراتماسیلا، خالقیمیزین تاریخینه بیر گوزگو اولموشدور. بو باغلی‌لیق او قده‌ر مؤحکم‌دیر کی اوستاد اثرلرینی آراشدیرما، آذربایجان تاریخینی و خالق دورومونو آراشدیرما کیمی ده‌گه‌رلندیرمک مومکوندور. شاه دؤورونون سیخینتی ـ بوغونتو چاغیندا، خالقیمیز فشار آلتیندادیر. صدیق هاردادیر؟

ادامه نوشته