رسالات موسیقایی صفی الدین اورموی
دکتر حسین محمدزاده صدیق
مولانا صفیالدین عبدالمؤمن بن یوسف بن فاخر اورموی (613 – 693 هـ . ) معروفترین نظریهپرداز موسیقی است. در یك خانوادهی آذربایجانی در شهر كهن تاریخ ارومیه چشم به جهان گشود. در فرجامین سالهای خلافت المتسعصم (وفات 656 هـ .) آخرین خلیفهی عباسی در مجموعهی علمی وابسته به دربار، وی نظریهی علم موسیقی درس میگفت. او كتابدار و مستنسخ بود و خطی خوش داشت و در خط خوش او را با یاقوت و ابن مقله مقایسه كردهاند.
در حبیبالسیر نقل شده است كه هنگام فتح بغداد به دست هلاكو، صفیالدین عود بر دست بر وی وارد میشود و با آهنگی چنان تأثیر در او میكند كه هلاكو را خوش میآید و از یغما دست بر میدارد.
هلاكو بعدها برای او 1000 دینار ماهیانه تعیین كرد تا به فرزندان بزرگان حكومت، موسیقی بیاموزد. دو تن از فرزندان شمسالدین جوینی صاحب دیوان مغول، به نامهای بهاءالدین محمد و شرفالدین هارون از شاگردان او بودند كه بعدها شهرت قبول و آوازه یافتند.
صفیالدین كتاب معروف خود موسوم به رسالة الشرقیه فی النّسب التألیفیه را تقدیم به شرفالدین هارون كرد. او در بغداد رئیس دیوان انشاء نیز شد و در سال 693 هـ . در زندان درگذشت.
آنچه از او برجای مانده چنین است:
1. ایقاع (به تركی ایرانی) ازآثار بسیار مهم علم موسیقی در جهان اسلام است.
2. شرفیه یا الرسالة الشّرفیه فی النِسَب التألیفیه یا كتاب الموسیقی (به عربی). این كتاب به نام شرفالدین هارون تألیف شده است.
نسبت به آثار موسیقیشناسان پیشین، بدیع و مستقل است. این كتاب نخستین بار در سال 1891 م. با ترجمهی انگلیسی توسط فارمر منتشر شد.
صفیالدین در این كتاب برخی ایرادات به فارابی و ابنسینا نیز وارد دانسته و به اصلاح آنها كوشیده است. این كتاب دارای پنج فصل است:
الف. صوت و لواحق آن و شكوك وارده.
ب. حصر نسبت اعداد.
ج. اختلاف ابعاد و ترتیب اجناس و از طبقات ابعاد.
د. ایقاع و ادوار.
هـ. كیفیت استخراج الحان.