این مقاله متن سخنرانی استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق در مراسم تجلیل از مقام مرحوم عباسقلی یحیوی تاج الشعرای اردبیلی (نوحه‌سرای معاصر) که در سالن فدک شهر اردبیل برگزار شد، میباشد. از سایت دوستداران دکتر صدیق (www.duzgun.ir) تشکر میکنم که متن این مقاله را در اختیار اینجانب گذاشت.

ادبیات مرثیه

و

آفرینش رثایی تاج الشّعرای اردبیلی

 - 1 -

«ادبیات مرثیه» بخش اعظمی از مجموعه‌ي گرانجاي شعر و ادب تركي آذربايجان را تشكيل مي‌دهد كه پيوسته از سوي سلاله‌ي پاك روحانيت معظم شيعه مورد حمايت قرار گرفته است. ولي با كمال تأسف بايد گفت كه بعد از انقلاب مقدس اسلامي، آن گونه كه بايد و شايد مورد اعتناي مسئولان فرهنگي نبوده است. تا كنون هيچ نهادي براي تدوين و تبويب تاريخ ادبيات مرثيه‌سرايي در آذربايجان و يا تصحيح و تنقيح متون مرثيه‌اي قدما تشكيل نشده است. و همتي اگر بوده است، از سوي خود دلسوختگان عاشورايي و با بضاعت شخصي آنان صرف اين مهم گرديده است. در حالي كه توقع چنان است كه فرهنگستان و دانشكده‌ي ادبيات مرثيه‌اي تركي تأسيس گردد و آثار كم‌نظير و بي‌نظير مرثيه‌سرايان و نوحه‌گران سرزمين ما مورد مداقه‌ي فرهيختگان و دانشجويان و استادان ادبيات و هنر قرار گيرد.

گرچه آئين نوحه‌سرايي شيعي در تركي از قرن دوم و سوم هجري آغاز شده است، اما ظاهراً نخستين مجموعه‌ي شعري مدوّن در موضوع مراثي اهل بيت عصمت و طهارت - عليهم السلام- «شهدانامه‌»ي نشاطي اردبيلي است كه در روزگار شاه تهماسب صفوي در تبريز سروده شده است. اين كتاب را «حديقه السّعدا» اثر حكيم ملامحمد فضولي دنبال كرده است. اين اثر در تاريخ ادبيات تعزيه‌اي ما، جايگاهي بسيار والا و شايسته دارد كه به ‌لحاظ تركي‌ستيزي دربار پهلوي در ايران كه در راستاي اسلام‌ستيزي پيش مي‌رفت، مانند ديگر آثار ارزنده‌ي اسلامي- تركي ايران به بوته‌ي فراموشي سپرده شد. متاسفانه دولت جمهوري اسلامي هم در سال‌هاي گذشته توجهي به نشر متون مذهبي تركي و آذري نداشته است و نظارت و حمايت خود را از اين مهم، در سال‌هاي اخير دريغ داشت. حتي هفته‌نامه‌ها و نشرياتي نظير «سهند»، «اسلامي بيرليك»، «يول» و جز آن كه چند سال پيش انتشار مي‌يافت و در تبليغ معارف اسلام در منطقه نقشي مهم داشت، يكي پس از ديگري تعطيل شد.

حديقة‌السعداء بيش از ده بار به چاپ سنگي رسيده است، در قاهره، تبريز و استانبول در سال‌هاي 1271، 1261، 1253 هـ. (قاهره)، 1296، 1389، 1286، 1273 و 1302هـ. يك بار نيز در سال 1955م. در استانبول با برگردان به الفباي لاتيني و تغيير در شيوه‌ي بيان و ساخت زباني نشر شده است و در انتظار يك نشر علمي و انتقادي از سوي خود ايرانيان است.

حادثه‌ي جانسوز و جانگداز كربلا، موضوع اصلي اين اثر است و ذكر مصايب همه‌ي انبيا و اوليا در اين كتاب به ‌خاطر طرح اين حادثه است.