حاضیرلایان: ناصر احمدی
(17)
يامان يارا،
يامان درد، يامان
يارا.
مني ياردان ائدهني،
چيخارتسين يامان يارا.
(18)
اوز توتوب «علي يار»- ا،
يوللانيم «علي يار»- ا.
مني ياردان ائدهنين،
يئتمهسين الي، يارا.
(19)
آغاج باشيندا قورا،
تزهليکلرده گؤرونور دوکتور حسين محمدزاده صديقين «کسروي و آذري ديلی قورامي (تئوريسي)» کيتابينداکي باخيشلاريندان بير سيرا وئبلاقلاردا، بيرنئچه تحليل (آناليز) و اؤزل آنلاييش يازيلير و کيتاب هر يئرده تاپيلمير کي هامي اوخويا و بير بيليمسل جوابا چاتا. اونا گؤره اوستادين يانينا گئدیب و سورغو(سوال)لار و شوبههلري اوستاددان سوروشدوق. سورغولار و يانيتلارين متنين آشاغيدا اوخوياجاقسينيز.
مصاحبه ائدن: سيد احسان شکرخدا
چئویرن: شهریار تبریزی
سورغو: اوستاد! سيزين کيتابدا آذري قوم يوخسا ديلدن آد آپاريليبديرمي؟
یانیت: من بو کیتابدا یئترلی بلگهلر، تاریخی(تاریخسل) متنلرین وئریلری و تاشیلبیلیمی و اسکی چاقبیلیمینین یئنی تاپینتیلارینا دایاناراق اثبات ائتمیشم و گؤسترمیشم کی تاریخ بوْیو "آذری" آدلی بیر قوم یوخسا دیل یوخ ایدی. کسروی ادعاسی آذری قوم یوخسا دیله گؤره یالنیز بیر قورام (فرضیه، تئوری)دیر کی هله، ایندییه قدر اثبات اولماییبدیر. دئمهلی آذربایجاندا تورکجهدن قاباق "آذری" آدلی دیل، یاریم- دیل یوخسا آغیز، لهجه، دیالئکت اولماسی گئرچک دئییل و بیر قورام حددینده قالیبدیر و کسروی اؤزوده سونرالار اعتراف و قبول ائتدی کی بو قورامدا سیاسی ایستک و آماجلاری وار ایدی. من بو کیتابین آدینی «آذری دیل قورامی» قویدوم.
حکیم ملا محمد علی هیدجی یکی از شاعران اندیشمند و بلندآوازهی منسوب به روحانیت شیعه است که بیشترین آثار منظوم خود را به زبان ترکی آذربایجانی سروده است. وی به آثار حکمی و فلسفی اسلامی تسلطی کامل داشت و جامعترین تعلیق و حواشی را بر منظومهی حاج ملاهادی سبزواری نگاشته است. او استاد اکثر اساتید فلسفه در قرن گذشته بوده و سالها «منظومه» و «اسفار» تدریس کرده است.
دیوان اشعار ترکی حکیم هیدجی در سال 1387 به تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق (دوزگون) و با مقدمهای جامع به همراه تحشیه چاپ شده است. این دیوان دارای انواع شعری زیر است:
14قصیده، 24غزل، 3قطعه، 1مربع 23بندی، 2تخمیس، 1ترجیعبند، 3ترکیببند، 12مثنوی، 2مناظره و 1ملمّع.
در زیر بخشی از مقدمه دکتر صدیق را دربارهی حیات و زندگی این حکیم بلندپایه، به زبان ترکی آذربایجانی به شما تقدیم میکنم:
1 ـ هیدهجینین یازدیغی اؤز کئچمیشی
حکیم ملامحمد هیدهجی یازدیغی و نشر ائتدیگی "شرح منظومه" کیتابینین سونوندا، اؤز کئچمیشینی قیسا اولاراق بئله یازمیشدیر:
در زیر بخشی از مقالهی دکتر حسین محمدزاده صدیق را که در ماهنامهی پیک آذر در سال 1374 چاپ شده است، میخوانید.
1- سرآغاز
در دانش روانشناسی معاصر «احساس کهتری» مقولهای است که بر روی آن فراوان بحث شده است. پیاژه، آلفرد آدلر، روبین گیلبرت، کلینبرگ و دیگران در تحـلیل ابعاد و جهـات «احساس کهتری» که در فـارسی به آن «احـساس حقارت» ویا «خود کمتـربینـی» و یـا «احـساس پستی» نیز گفته میشود، آثار با ارزشی نگاشتهاند. متاسفانه در ایران، هنوز این مقـوله در دانش روانشناسی به شایستگی مورد بحث واقع نشده است.
2- تعریف احساس کهتری
در تعریف احساس کهتری میتوان گفت که در واقع نوعی«خود نگهداری» (conservation) یا حفظ خویشتن و تامین پیروزی خود برای زندگی در یک محیط نابرابر و نابهنجار و نابسامان است که ناشی از تحمیل تفوق و برتری دیگران (اشخاص، طبقات و یا اقوام) بر فرد باشد و این خود عقده ای را در فرد ایجاد میکند که عمل
بخشی از مقدمهی دکتر حسین محمدزاده صدیق بر دیوان اشعار فارسی سید عماد الدین نسیمی را در زیر میخوانید. این کتاب در مرحلهی کسب مجوز است:
مضامین شعری در دیوان نسیمی
نسیمی شاعری است که به آرایههای لفظی و معنایی در شعر خود بسیار توجه دارد. شاید بتوان ادعا کرد در دو دیوان ترکی و فارسی وی نمیتوان بیتی یافت که عاری از آرایه باشد. به جهت دوری از اطناب، ضمن اشاره به برخی ابیات حاوی صنایع ادبی، تاکید میکنم که بسیاری از آنها دارای بیش از یک آرایهی ادبی هستند که آن را «صنعت ابداع» مینامیم:
چشم ما بینا به حق شد ما به حق بینا شدیم
صورت حق یافتیم آئینهی اشیا شدیم
(باژگونگی مصرعی)
ساقیام گوید که می خور، ناصحم گوید مخور
قول ساقی بشنوم یا پند ناصح، چون کنم؟
(تقسیم، جناس زاید)
چئویرن: حسین مسعودی
واسیا و کاتیا آدلی ایکی باجی- قارداش وار ایدی. اونلارین بیر پیشیکلری وار ایدی.
اونلارین پیشیکلری یاز فصلینده ایتدی. اوشاقلار هر یئری اونون دالینجا گزدیلر، آمما اونو تاپا بیلمهدیلر. اونلار بیر گون آنبارین یانیندا اویناییردیلار ائشیتدیلر کی بیر نفر اونلارین باشینین اوستونده میو- میو ائدیر. واسیا نردیواندان یوخاری قالخدی، اؤزۆنۆ آنبارین تاوانینین یانینا یئتیردی آمما کاتیا آشاغیدا دایانمیشدی، هئی سوروشوردو:« تاپدین می؟ تاپدین می؟
اما واسیا اونا جاواب وئرمهدی. آخیردا واسیا اوجا سسله سؤیلهدی:
- تاپدیم! بیزیم پیشیکین... نه قشنگ پیشیک بالالاری واردیر. تئز اول بورا گل!
کاتیا قاچدی گئتدی ائودن بیر آز
مصاحبه استاد دکتر حسین محمدزاده صدیق از کتاب «مصاحبههای علمی پدرم» منتشر شده در سال ۱۳۷۸برداشته شده است.
آيا زبان و ادبيات تركي آذربايجاني در دانشگاههاي دنيا تدريس ميشود در كدامدانشگاه و با چه اهدافي؟
در كليه دانشگاهها و مراكز تحصيلات عالي در سطح جهان كه در آنها رشتههاي «زبانو ادبيات تركي»، «فرهنگ تركي»، «تاريخ هنر تركي»، «تاريخ تركي» موجود است.درسهایي با عنوان «تاريخ ادبيات تركي آذربايجاني» و «مباني دستور زبان تركي آذري»، «صرف تركي آذري»، «نحو تركي آذري»، «مخزن واژگان تركي آذري» و چندين درس ديگر دررابطه با زبان و ادبيات تركي آذربايجاني تدريس ميشود. مثلا در دانشگاه آكسفورد يك درس مستقل چهار واحدي موسوم به «شعر و ادب فضولي» (Fuzuli¨s Literary) وجود دارد و كرسي گرايش تخصصي «فضوليشناسي» تاسيس شده است. در يكي ازدانشگاههاي آمريكا كرسي عالي «ساهرشناسي» ايجاد شده و خانمي از اهالي تبريز به نام خانم دكتر برنجيان رساله دكتري خود را در همين كرسي دفاع كرده است. دردانشگاه فلورانس ايتاليا كرسي عالي «تحقيق در آفرينش ادبي شاه اسماعيل ختائي» وجود دارد و ديوان شاه ختائي هم از سوي همين شعبه چاپ شده است. در ژاپن
حاضیرلایان: ناصر احمدی
(1)
آدیم دیر آلا پاختا،
یووامی قوررام تاختا.
یووامی اوچورانلار،
قان قوسسون لاختا ـ لاختا.
(2)
آديم دير آلاپاختا،
يووامي قوررام تاختا.
مني توتان خاناوغلو،
قان قوسسون لاختا ـ لاختا.
(3)
عزيزيم، «قاراچيق»- ا،
يول گئدير «قاراچيق»- ا.
بو ائله كم باخانين،
کلمات غنّهدار از اين باب
اَنْکْدُزْ aŋduz : ريشهي علفي که از زمين بکنند و در آورند و داروي درد شکم است. راسن. در اين کلام نيز آمده است :
اَنْکْدُزْ بُلْسا اَتْ اُلْماسْ
aŋbo duzlö at salməs
يعني : اگر راسن باشد, اسب نميميرد. توضيح آنکه اگر بتوان کندهي راسن را آماده ساخت, اسب از شکم درد نميميرد. زيرا اين کنده را بصورت گرد درميآورند و به پوزهي اسب ميريزند, بهبود مييابد. اين مثل را دربارهي لزوم آمادگي مسافر به هنگام سفر به کار برند.
اِنْکْلِج iŋliç : با کباب خورده ميشود. گياه کوهي شبيه سير.
اَنْکْلِکْ əŋlik : رنگ سرخ که زنان به صورت مالند. سرخاب.
اُنْکْدُنْ öŋdün : پيش, جلو. اوغوزان,
رضا صراف تبریزی، تصحیح: دکتر ح. م. صدیق، تبریز، نشر ندای شمس.
- 1 -
بحر رمل مثمن محذوف (فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن)
ساخلاییب ساقی بلورین جامی سیمین ساقدا،
گؤستریر آیات کبرا، انفس [و] آفاقدا.
من کیمی تریاکیِ عشق اولسا هر عاشق بیلیر،
یوخدو معجون لبین کیفیّتی تریاقدا.
گؤزلرین هر گۆنده یۆز مین آدم اوغلون اؤلدۆرۆر،
آفرین چوخ یاخشی قابیلدیر قیلیج ویرماقدا.
آشیان اولموش خیال خالیوه خاکی بدن،
مور اگر بیر دانه تاپسا، گیزلهدیر توپراقدا.
ایچمهسه پیکانِ غمزهن قانیمی، یانماز کؤنۆل،
داشدان اود چیخماز اگر سو اولماسا چاخماقدا.
دکتر ح. م. صدیق
یکی دیگر از ترکیسرایان نامبردار عصر صائب که تتبع سبک و شیوهی او را داشت،علیجان قوسی تبریزی است که او نیز در اصفهان میزیست. در تذکرهی روز روشن آمده است:
«قوسی تبریزی از ارباب علم و فضل بود. اکتساب علوم متداوله در اصفهان، از آقاحسین خوانساری نمود و در زمانهی اکبرپادشاه به هندوستان رسیده به مصاحبت خان اعظم ممتاز گردید.»[1]
وی در جای جای دیوانهای ترکی و فارسی
سهمانلایان: حسن کریمزاده
مسکین اسد 1262-جی گۆنش ایلی و 1883-جی میلادی ایلینده مشگین شهرینحاصار کندینده بیر روحانی عایلهده دُنيایه گؤز آچیب. آتاسینین آدی ملاّ حسین و ایکی قارداشی مهدی و یوسف آدیندا بیر عایلهده یاشاییرمیشلار. ایلک تحصیلاتین آتاسینین مکتبخاناسیندا بیتیریب و تۆرکجه، فارسجا و عربجه دیللرینی اؤیرهنیب. مسکین اسداوشاق ایکن آتاسین و آناسینی الدن وئریر و اۆچ قارداش آرالیقدا قالیرلار و بو یاندان او چاغدا (قاجار دُورونده) آرتیق کند جماعتینین دورومو، معیشت وضعی معلومدور. خان و فئوداللار کندلیلرین قانینی سورورموشلار. بو دُورون یاشاییش وضعیّتی مرحومغلامحسین ساعدینین چوب به دستهای ورزیل كتابیندا آیدینلاشیب.
ایراندا آجلیق یارانیر و محلی
حاضیرلایان: ملیحه عزیزپور
محمد نوین(باراز)- 1359 - ماراغا
1
دؤندوم ، بوزا دؤندوم بو دماوند اوره ییمدن.
بیر آنلیغا ال چکمه دی ،اسفند اوره ییمدن.
شهریمده کی"ثبت احوالیدا" بوز بورویوبدور،
اولماز سیلینه قیش کیمی، پسوند اوره ییمدن.
کؤنلومده قدیم کورسولرین حسرتی قالمیش.
بیر گون اولاجاق کی تیکه لر، کند اوره ییمدن.
بیر زنگ ایله هردن منی ده سال یادا، آی قیز،
تئلفون سسی گلجک
بسم الله الرحمن الرحیم