سخنی درباره ترجمه مطلع الاعتقاد توسط سبحانعلی کوشا
درباره‌ی ترجمه‌ی «مطلع الاعتقاد» اثر ملا محمد فضولی توسط آقای سبحانعلی کوشا:
کاری تکراری بدون اطلاع پژوهشی یا ترجمه‌ای نوین و قابل قبول؟!
می‌دانیم کتاب «مطلع‌الاعتقاد» ملا محمد فضولی چند سال قبل توسط دکتر ح. م. صدیق ترجمه شد و به همراه مقدمه و تعلیقات روانه‌ی بازار نشر شد. ابتدا توسط نشر «راه کمال» (1385) و سپس توسط «نشر دانشگاه ادیان» (1390) در قم چاپ شد. در سال 1391 آقای سبحانعلی کوشا همین کتاب را مجدداً ترجمه کرده‌اند اما در مصاحبه‌ی خود با یکی از خبرگزاری‌ها گفته‌اند:« در ایران تاکنون به این صورت تصحیح و مقدمه‌نویسی بر روی این کتاب انجام نشده و تنها چند سال پیش انتشارات «الهدی» این کتاب را از ترکی استانبولی به فارسی ترجمه کرده است ». همچنین در مقدمه‌ای که بر کتاب مطلع الاعتقاد فضولی نوشته‌اند طبق اصول رایج علمی می‌بایست ترجمه‌های پیش از خود را یک به یک معرفی می‌کردند و در پایان، ترجمه‌ی خود و مزیت آن به دیگر ترجمه‌های قبلی را برای خواننده مشخص می‌نمودند. ایشان چنین کاری نکرده‌اند یعنی هم در مصاحبه و هم در مقدمه‌ی کتاب از ذکر نام افراد پیش از خود که به منظور ترجمه و تدوین کتاب زحمات طاقت‌فرسا متحمل شده‌اند، خودداری کرده‌اند. ما فرض را بر این می‌گذاریم که ایشان از ترجمه‌ها و مقدمه‌های مبسوط دکتر صدیق بر آثار 9 گانه‌ی ملا محمد فضولی (1- دیوان اشعار فارسی، 2- دیوان اشعار ترکی، 3- رند و زاهد، 4- سفرنامه‌ی روح، 5- بنگ و باده، 6- لیلی و مجنون، 7- دیوان اشعار عربی، 8- قیرخ حدیث، 9- رساله‌ی معما) بی‌خبر بوده‌اند. بر این اساس، کار پژوهش ایشان کاری ناقص است و مقدمه‌ای که بر کتاب خود نوشته‌اند نقص علمی دارد که در عصر ارتباطات و با وجود کتابخانه‌ی ملی در تهران و سهولت دسترسی به منابع مکتوب، قابل قبول نیست. اما با توجه به این که در مقدمه‌ی ایشان به نام دکتر ح. م. صدیق اشاره شده است، نمی‌توان پذیرفت که از زحمات بیست ساله‌ی دکتر صدیق بر آثار ملا محمد فضولی گذشته باشند و حتی عنوان کنند که « در ایران تاکنون به این صورت تصحیح و مقدمه‌نویسی بر روی این کتاب انجام نشده» .
مثلا کسی در سال 1392 گلستان یا بوستان سعدی را تصحیح می‌کند. آیا اگر کار او علمی و آکادمیک باشد می‌تواند بدون این که نامی از مصححان و سعدی‌پژوهان پیش از خود ببرد، مقدمه‌ای بر آن بنویسد و معتقد باشد که تا کنون «به این صورت مقدمه‌نویسی نشده است»؟ آیا می‌توان خمسه‌ی نظامی گنجوی را تصحیح کرد و بر آن مقدمه نوشت و از افراد مختلفی که در طی این سال‌ها هر کدام سهمی در بهبود و ارتقاء تصحیح خمسه داشته‌اند، نامی نبرد؟ مسلماً کسی که می‌خواهد در سال 92 خمسه را تصحیح کند می‌بایست چیزی بر آن بیافزاید وگرنه تکرار مکررات است و اصولاً چه نیازی به آن هست.
در یک تصحیح علمی و مقدمه‌ی منصفانه می‌بایست علاوه بر معرفی کافی شخصیت و زندگی فضولی و زحماتی که دیگر فضولی‌پژوهان برای معرفی و تصحیح آثار فضولی تا سال 1392 کشیده‌اند، فصلی هم درباره‌ی تصحیح‌های دکتر صدیق باز شود و با توجه به این که دکتر صدیق تمامی آثار ملا محمد فضولی را چاپ کرده‌اند و مسلط به دو زبان ترکی و فارسی هستند و عمری در این زمینه فعالیت علمی داشته‌اند، ضمن بهره‌گیری از نظریات این فضولی‌شناس معاصر و نشان‌دادن زوایای مختلف فضولی‌پژوهی ایشان، مزیت‌های چاپ جدید بر چاپ‌های قبلی را نه به صورت شعاری بلکه به شکل علمی و منطقی بیان کرد.
در مقاله‌ی قبلی که نویسنده‌ی گرامی آقای «سید احسان شکرخدا» در این باره نوشته بودند، مطالب مبسوطی ذکر شده بود که ذکر آن را لازم نمی‌دانم اما بخش انتهایی مقاله‌ی ایشان را در زیر می‌آورم:
« دکتر صدیق در تمامی مقدمه‌هایی که بر کتاب‌های خود می‌نگارند نام تمامی کسانی را که پیش از ایشان بر روی آن اثر کار کرده‌اند می‌برند و کارهای آنان را نقد و تحلیل می‌کنند. هیچ گاه کتمان نام کسی در مقدمه‌های ایشان دیده نشده است. حتی در «دیوان اشعار فارسی ملا محمد فضولی» نام خانم دکتر حسیبه مازی‌اوغلو را برده‌اند و گفته‌اند که از ثمره‌ی زحمت ایشان استفاده کرده‌اند و تصحیحی جدید و کامل‌تر بر اساس دلایل روشن، ارائه داده‌اند. در حالی که خانم مازی اوغلو در ترکیه زندگی می‌کردند و در زمان چاپ کتاب دکتر صدیق نیز در به رحمت خدا رفته بودند.
باز در مقدمه‌ی دیوان لغات الترک می‌بینیم که دکتر صدیق تمامی ترجمه‌های پیش از خود را نقد می‌کند و از زحمات پیشینیان قدردانی می‌کند و از کم سوادی و یا اغراض برخی دیگر، تبرّی می‌جوید و هیچ باکی از نام بردن از اشخاص و افراد ندارد چون به توان علمی خود تکیه دارد و نه به علم دیگران. قطعاً اگر دکتر صدیق چیز جدید و دندان‌گیری برای ارائه نداشت، می‌بایست نام پیشینیان را حذف کند.»
یادمان باشد اطلاع‌رسانی از طریق فضای مجازی می‌تواند به بهبود اندیشه و اصلاح اشکالات منجر شود و سکوت و مصلحت‌اندیشی می‌تواند منجر به ادامه‌ی یک اشتباه شود.
بسم الله الرحمن الرحیم