2000 ilində Təbrizdə Qara Macmuə adlı kitab nəşredildi. Bu kitabı Prof. Dr. Hüseyin Düzgün tərtib etmişdir. O, Şeyx Səfi Ərdibiliyə aid olan qıssa sözləri şerlər və hekayələri bir yerə yığıb bu ad ilə təqdim etmişdi. Həmin kitabı Bakıda İslam Ğəribli latin hərflərinə çevirib nəşretdi. Aşağıda Bakıda nəşrolan kitabı oxuyursunuz.

İsa Məcidi

SƏFVƏTÜS – SƏFA

FAİDƏ – 5

Sultan Şeyx Səfi-qüddəsə sirruhu – «Əlləzinə yəstəmi’ unəl – qəvlə və yəttəbi ’unə əhsənəhu». /Tərcüməsi: O kəslər ki sözü dinləyib onun ən gözəlinin ardınca gedərlər… «Zumər» surəsi, 18-ci ayə/ ayətində buyurdu ki: «Hər vəqt könül qulağı eşidici ola «Və iyəha uzunun va’ iyəhtun». /Tərcüməsi: Və açıq qulaq bunu eşidə bilə… «Haqqə» surəsi, 12-ci ayə/ və Qur’anı Həqqi-təala istima’ilə eşidə və əhsəninə mütabiət edə, şöylə ki, Həqqi-təalanın ümuruna rəğbət eliyə və ixlas ilə tələqqi göstərə, əgər könül ilə eşidə, səma’da ola və əgər nəfs ilə istima edər, xətadə olur.
Vəqti ki salik könül qulağı ilə eşidə və mütabiəti-həsən edə, anın misalı şöylə ki, məsələn, bir şahbazın başından tomağın alıb seydin göstərsələr, şöylə ki ol quşun gözündən hicab getə, ol seydin ardınca pərvaz edər və iztirabə düşər, ta ol seydi bulub almayınca sükun və qərar eyləməz.
Və əhli-vəcdin halı ana bənzər ki, məsələn, əhli-vəcd qəvvaldən bir qövli eşitsə ki, ol kəndünün məqamı və mənzili olsa, iztirabə düşər, şöylə ki, mətlubuna və məqsuduna irişməyincə, aram və qərar etməz.
Beyt:
Caye aram coz əz saede soltan nəkonənd,
Aşeqani ke dər in ouce tələb şəhbazənd.

Tərcüməsi: Bu axtarış zirvəsində qızılquş olan aşiqlər,
Yalnız Sultanın qolunda rahatlıq taparlar.

Mə’nası budur ki, Sultan biləgindən qeyri aram və qərar edəcək yerləridir və şol aşiqlərnin ki, tələb övcündə şahbazdırlar. Məqsud budur ki, şol aşiqlər ki, anlarda cəhəti—ruhaniyyət qalib olmuşdur, anların Həqqi-təalanın yədi-qüdrətindən qeyri yerləri yoxdur. Yə’ni mətlubə vasil olmaqdan kifayətdir.
Amma şunlar ki, qəvvaldan sözü nəfs ilə eşidələr və ortaya girib rəqsi-nəfsani və şəhvani edələr, anlara ol səma’ haramdır.
Beyt:
Onse del yafteqane hərəme xəlvəte dust
Ba çenin məzbəleyi cife koca bərdarənd?

Tərcüməsi: Yarın xəlvət hərəminə /yol/ tapanların ürəyi,
Bu murdar zibilliyə necə ünsiyyət bağlaya bilər?!

Mə’nası budur ki, dustun xəlvəti hərəm ilə könül ülfət dutmuş kimisinin bunun kimi murdar məbzələdə xaçan qərar edər. Yə’ni bu bədən kudurətindən və vücud zülmatından xaçan sükun ola.
Və ondan sonra Şeyx Səfi qüddəsə sirruhu bu təfsili bəyan edib buyurdu ki: «Səma» üç qismdir: biri təvacüd, biri vəcd və biri halətdir.
Məqami-təvacüd oldur ki, məsələn, sözü eşitcək ol kimsə xəstə kimi qalib olur. Amma ixtiyarı vardır və əqli getməz. Və ol kimsə əgərçi könül ilə eşidir, leykən təmami-səhhət bulmamışdır.
Amma səma’i-əhli-vəcd ixtiyari degildir. Şol dəgirman çərxi kimi anın hərəkəti və dövranı kəndü ixtiyarı ilə degildir. Nə qədrə kim, ol çərxin suyu ziyadə ola, anın hərəkəti dəxi ziyadə olur.
Və ol birisi kim halətdir, ol dəxi Şeyx Səfi – qüddəsə sirruhu – istilahınca səma’i-əhli-vücuddur ki, kəndü haləti kənduyə qalib olmuşdur. Dilərsə kəndu vəqtində və halətində olur, səma’ edir. Və dilərsə, etməz.
Və ol ki kəndu vəqtinə varır, məslubül-ixtiyar degildir, yə’ni sahibi – ixtiyardır. Dilərsə hərəkət edər və dilərsə etməz.
Beyt:
Çün del əndər məsnəde təmkin neşəst,
Şəh-sefət şod exteyarəş zirdəst.

Tərcüməsi: Elə ki, ürək qüdrət taxtına oturdu,
Şaha bənzədi, ixtiyar isə ona tabe oldu.

Mə’nası budur ki: «Çünki könül qüdrət məsnədində oturdu, şah kimi ixtiyarı təhti-bədəndə oldu».

FAİDƏ – 6

Sultan Şeyx Səfi – qəddəsə sirruhu – «Ya-əyyuhəlləzinə amənuttə-qullahə vəb-təğu iləyhil-vəsilətə və cahidu fi səbilihi la – ’əlləkum tuflihun! /Tərcüməsi: Ey iman gtirənlər! Allahdan qorxun. Ona doğru yol axtarın. Allah yolunda cihad edin ki, bəlkə, nicat tapasınız. «Maidə» surəsi, 35-ci ayə/ ayətində buyurdu ki, «Mərtəbeyi – əvami –mö’minin zikr olunmuşdur ki: «Ya-əyyuhəlləzinə amənuttəqullahə». Yə’ni imandan sonra təqva ilə əmr olmaq əvami-möminin həqqindədir.
Və həm bu ayətdə mərtəbeyi-xəvas dəxi məzkurdur ki: «Və cahidu fi səbilihi». Yə’ni cəhd etmək Həqq təriqini yerinə gətürməkdir ki, həzrət Rəsul – səlləllahu əleyh və alihə bir vəch ilə mütabiət etmək ki, qıl miqdarı əvamiri-nəvahidən fövt olmaya və beqədrul-vüs’ nəfsin müxalifinə sə’y edə.
Və dəxi bu ayətdə mərtəbeyi-əxəssül-xas məzkurdur: «Vəb-təğu iləyhil-vasilətə». Vəsilə Həzrəti-izzətə yüz suyudur. Yəni salik çünki Həzrətə təqərrüb bulmuş ola və mə’rifət hasil olmuş ola, yüz suyu ilə götürmüş olur».
Beyt:
Əndəran həzrət kəsi-ra abrust
Ku be çeşme rouşəne xod ab cust

Tərcüməsi: O hüzurda o kəsin üzünün suyu (abırı) olur ki,
O, öz işıqlı gözü ilə su axtarır.

Mə’nası budur ki, ol həzrətdə şol kimsə yüz suyun hasil edər, rövşən yüz ilə, yə’ni eyni-bəsirətlə yüz suyu istiyə. Və nə qədər ki, salikə mə’rifət ziyadə ola, təqərrüb dəxi ziyadə olur. Və nə qədər ki, təqərrüb ziyadə olur, yüz suyu dəxi ziyadə olur.
Şol dəlil ilə ki, dua və təzərrö vəqtində Həzrəti-izzətdə anların yüz suyu şəfi olur mücrimlərə. Zira ki, Həzrətdə anların ziyadə təqərrübü vardır.
FAİDƏ – 7

Sultan Şeyz Səfi-qüddəsə sirruhu-«İnnəma yəxşəllahə min ibadihil-uləma’ u» /Tərcüməsi: Allahdan öz bəndələri içərisində ancaq alimlər qorxar. «Fatir» surəsi, 28-ci ayə/ ayətində buyurdu ki: «Həqqi-təaladan qorxmaq, anın əmrini yerinə gətürməkdən də dəxi ziyadə olur. Və ol qoxmaqdan əmrini yerinə gətrümək olmaz. İlla alim-billah olur, yə’ni bilənə olur».
Pəs mə’lum oldu ki, üləmdan murad olan şol cəbrə və qəhrə alimlər imiş ki, nəfsi-əmmarəyə cəbr və qəhri vəzifəsin və tanrıdan qorxmaq vəzifəsin və əmrin yerinə gətrümək vəzifəsin riayət edənlər imiş.
Və dəxi bilgil kim, Allahdan qorxan ol üləmayi-cəbəriyə degildir kim, nəfyi-qüdrəti-ixtiyar edirlər, dəxi hərəkəti-əbdü hərəkəti – cəmadat qılırlar.
Və şol alimlər degillər ki, rəyasəti-dünyaviyyəyə məşğul olub kiriftar olub qalmışlardır. Netə kim zəmanəmiz üləmasını müşahidə edərin, görürləriz şol fərasət üzərinə kim ləfzullah mərfu’ oxurlar, dəxi üləmayi-mənsub oxurlar. Yə’ni, «İnnəma yəxşəllahə min ibadəhil-üləma’-u» deyələr. Mə’na ol vəqt böylə olur ki, Həzrəti-izzətdən xofları ziyadə olur, təqərrüb hasil etmiş olalar və yüz suyu ələ gətürmüş olarlar. Ol vəqt Həqqi-təalanın xəşyəti adətində şol mə’naya olur ki, Həqqi-təalanın rizası ol alimlərlə olur, cəmi’i-vücuh ilə anlara müvafiq olur.
Şeyx Səfi həzrəti bu beyti inşa etdi:
Beyt:
Çün be fərman nisti zan nist fərmanət rəva,
Gər to fərmanbər şəvi fərmane həqq fərmane tost.

Tərcüməsi: Sən (Allahın) buyuruğunu yerinə yetirmədiyin üçün
buyuruğun keçmir,
Əgər (Allahın) buyuruğuna əməl etsən, Həqqin buyuruğu – sənin buyuruğundur.

Gər muti olmazsan ana, hacət rəva olamaz,
Leyk əmrinə müti olsan, bulursan e’tibar.
Xoş bovəd eşq ke mə’şuq be ferman başəd,
Xoş bovəd can ke be həmsaziye canan başəd.

Tərcüməsi: Xoşdur o eşq ki, mə’şuq sözə baxır,
Xoşdur o can ki, canan ilə həmahəngdir.

FAİDƏ – 8

Sultan Şeyx Səfi – qəddəsə sirruhu: «Va mən yəxruc min beytəti mühacirən iləllahi va rəsulihi summə yədrukul-movti fəqad vaqqa əcruhu ələllah» /Tərcüməsi: «Kim evindən çıxıb Allaha və onun peyğəmbərinə doğru hicrət etsə, sonra isə (mənzil başına çatmadan) ölüm onu haqlasa, həmin şəxsin mükafatını Allah özü verər» - «Ən-Nisa» surəsi, 100-cü ayə/ ayətində buyurur ki: «Salik çünki qədəmi-tələbi yolda qoydu, ol salik hacı olur. Və həm arı olur və həm şəhid olur.
Əvvələn, hacı olur anın üçün ki, qədəmini Allahın yoluna qoydu. Kə’bəyi-həqiqi tələbində, ol didari – müşahidədir».
Beyt:
Xoş əst in halo delbazi dər in rah,
Ke ru ba qebleye ruye to başəd.

Tərcüməsi: Bu yolda bu hal və vurğunluq xoşdur,
Təki üzüm sənin üzünün qibləsinə olsun.
Mə’nası budur ki, xoşdur mənim bu yolda baş oynadığım ki, yüzüm sənin Kə’bə yüzünə ola, yə’ni sənin vüsalın ələ girə.
Saniyən, qazi olur ki, kəndü nəfsinə qəza edir. Həqqi-təala yolunda ana müxalifət edib ol nəfslə müharibə etməklə məşğul olur.
Salisən, şəhid olur ki, dustun liqası arzusunda olur. Və hər kim dust eşqində ölə, şəhid olmuş olur.
«Mən matə min əl – eşq fəqəd matə şəhidən». /Tərcüməsi: Kim eşqdən ölürsə, o, şəhid kimi ölür/.
Beyt:
Həyate taze yabəd ba şəhadət,
Ke qorban bər səre küye to başəd.
Tərcüməsi: Sənin kuyində qurban olan kəs,
Şəhid olması ilə yeni həyat qazanır.

Mə’nası budur ki, dust məclisində hər kimsə qurban ola, anın arzusunda şəhid olub yeni can bulur. Və hər salik ki, bu yolda sülük edə, mətlubuna və məqsuduna yetişmiş ola. Həqqi-təala ol saliki nəhayəti-amalına yetişdirə. Əgər qədəmini savub təriqeyi-təriqindən münhərif qılmasa, yə’ni döndərməsə «Fəqəd vəqə’ə əğruhu əlal-lah» / «Onun mükafatını Allah özü verər»/.

FAİDƏ – 9

Sultan Şeyx Səfi – qəddəsə sirruhu: «Fənzur ilə əsari rəhmətillah keyfə yuhyil ərzə bədə motivə» /Tərcüməsi: «Sən Allahın mərhəmətinin əlamətlərinə bax ki, torpağı öldüklən sonra necə dirildir! – «Rum» surəsi, 50-ci ayə/ ayətində buyurdu ki: «Şöylə ki, bu yer zahirdə ölmüşdür və donmuşdur, yaz yağmuru suyu ilə həyat bulur və ənvai-rəyahin və ənhar və nəbatat və əşcar yer yüzündə zahir olur. Və könül dəxi elədir, yə’ni nəfsi-əmmarənin qış havası ilə ölmüşdür və donmuşdur. Çün talib zikrə məşğul ola, ol zikrdən talibə asari-ünsi-məhəbbəti-İlahi hasil olur. Ol nəfsani zəmhərirlər batində dəf’ olur və könül yeri yumşaq olur və qabili-imarət olur. «Summə təlinu culuduhum və qulubuhum ila zikrillahi». /Tərcüməsi: Allahın zikrindən sonra ürəkləri yerinə gəlib qorxuları gedər. «Zumər» surəsi, 23-cü ayə/.
Və andan sonra talibin könlü yerinə xəvasi-kəlmeyi-tövhiddən rəhmət yağmurunun havası asarından könül yeri həyat bulur. Yə’ni artıb ziyad olmaq ta ki, ənvai-rəyahin və mə’rifəti – dust könül yerində bistər ucalır.
Və bə’zi kütübdə məsturdur, Həqqi-təala buyurdur ki: «Əbdi cənnəti bustanukə və qəlbukə bustani». /Tərcüməsi: Ey mənim bəndəm, mənim cənnətim sənin bağçandır, sənin qəlbin isə mənim bağçamdır/.
FAİDƏ – 10

Şeyx Səfi – qəddəsə sirruhu – «Əfəmən – şərəhəllahu sədrəhu lil-islam» /Tərcüməsi: Məgər Allahın köksünü /qəlbini/ İslam dini üçün açdığı kəs… «Zumər» surəsi, 22-ci ayə/ ayətində buyurdu ki: Murad «sədr»dən könüldür. Hər vəqt ki, qəlbin inşirahı hasil ola və təsfiyəsi ola, Allah-təalanın nuru enir, ol könüldə qərar edir, inşirah miqdarınca könül məhəlli-nurullah və mə’rifətulah olur. Və inşirahı ziyadə olduğca, mə’rifət dəxi ziyadə olur.

FAİDƏ – 11

Sultan Şeyx Səfi – qəddəsə sirruhu – «Fələm-ma cənnə ’əleyhil-ləylu rə – ’a kəvkəbən. Qala haza rəbbi» /Tərcüməsi: Gecə qaranlığı /İbrahimi/ bürüdükdə o, bir ulduz gördü. «Bu mənim Rəbbimdir», - dedi. «Ən’am» surəsi, 76-cı ayə/ ayətində buyurdu ki: «Həqqi-təala İbrahim peyğəmbər-əleyhissalama ol mələkutu, səmavatı, ərzi göstərdi və İbrahim gördü, yəqin buldu və mö’qinindən oldu ki: «Və kəzalikə nuri İbrahimə mələkutəs-səmavati vəl-ərzi və liyəkunə minəl-muqinin» /Tərcüməsi: Beləcə, İbrahimə göylərin və yerin mülkünü göstərdik ki, tam yəqinliklə inananlardan olsun! «Ən’am» surəsi, 75-ci ayə./ Və kəvakibi-nəyyirini və əcrami-ülviyi və əcrami-süfliyi-zahirini və məcmu’unu gördü və sahibi-yəqin oldu. Pəs ol ulduz və Ay və Günəş batində ki İbrahim həzrətinə münkəşif oldu, şöylə ki, Həqqi-təala buyurdu: «Fələm-ma cənnə əleyhil-leylu rə’-a kəvkəbən».
Çün əvvələn İbrahim kövkəbi gördü aləmi – batində və ayıtdı: «Bu, mənim Rəbbimdir». Çün ol ulduz dolandı, nəfyi-üluhiyyət etdi ol kövkəbdən ayıtdı ki: «La uhibbul – əfilin» /Tərcüməsi: «Mən batanları sevmirəm» - «Ən’am» surəsi, 76-ci ayə/.
Və İbrahim halından tərəqqi buldu. Ayı gördu, ayıtdı: «Budur mənim Rəbbim!» Vəqti ki ol dəxi dolandı, andan dəxi nəfyi-üluhiyyət etdi və ayıtdı: «Ləm yəhdini rəbbi ləəkunənnə minəl-qəvmiz-zallin» /Tərcüməsi: «Doğrudan da, əgər Rəbbim məni doğru yola yönəlt-mə-səydi, mən zəlalətə düşənlərdən olardım» «Ən’ am» surəsi, 77-ci ayə/.
Çün ol haldan dəxi tərəqqi etdi, Günəşi gördü. Ol günəş safi və nurlu idi. [Ayıtdı:] «Budur mənim rəbbim ki, bu, əkbərdir». Çün ol dəxi dolandı, andan dəxi nəfyi-üluhiyyət etdi və e’razi-külli göstərdi. Ol vəqt təmam təvəccöhün Həzrəti-izzətə qıldı və ayıtdı:
Beyt:
Aftabe mə’rafət əz borce del çun sər zənəd,
Səd hezaran aftəbəş həmcu zərre pər zənəd.
Məş’əle gərdun besuzəd gər təcəlliye cəlal,
Məş’əli bəz nəyyirine ə’zəm-o-əsğər zənəd.

Tərcüməsi: Könül bürcündən mərifət günəşi ucalarsa,
Yüz minlərlə günəş zərrə kimi ona doğru qanad çalar.
Əgər cəlalın təcəllası fələyin məşə’lini yandirarsa,
Böyük və kiçik ulduzlara od vurub yandırar.

FAİDƏ – 12

Sultan Şeyx Səfi – qəddəsə sirruhu: «Əfrəeytu mənittəxəzə iləhu məzahu» /Tərcüməsi: «Nəfsini özünə tanrı edən kəsi gördünmü? – «Casiyə» surəsi, 23-cü ayə/ ayətində buyurdu ki: «Könül təxtinin üzərinə nəfs və anın havası keçə, xatəmi div əlinə vermiş olur və divi padşah etməgə qəbul etmiş olur və divpərəst olur kim, ol div nəfsdir.
Amma xatəmi divin əlindən alsa, könül təxtini nəfsdən və nəfsin havasından pak eylir və təxti div təsərrüfündən qurtarılır və xudapərəst olur».
Beyt
Mosəlləm angəhi gərdəd to-ra molke Soleymani
Ke xətəm-ra ze dəste dive nəfse xiş bestani.

Tərcüməsi: Sənə Süleyman mülkü o zaman qismət olar ki,
Öz nəfs divinin əlindən üzüyü alasan.

Mə’nası budur ki, mülki-Süleyman sənə şol vəqt müsəlləm olur ki, xatəmi divin əlindən alasan. Məsələn, şunun kimi ki, bir xatun kişiyə əqdi-nikah olsa, bir kimsəyə dəxi nikah mümkün degildir, madam ki, əvvəlki əqd müqəyyəddir. Çün nikahi-əvvəldən xilas bulsa və iddəti münqəzi olsa, ol vəqt ol xatun kişini hər qeyri kimsəyə dəxi nikah ilə vermək olur.
Pəs könül dəxi nəfsin havası qeydilə müqəyyəd ola, ol könüldə Həqqin təsərrüfü olmaz, madam ki, nəfs və həvayi-nəfs qalibdir. Amma şol vəqt ki, qeydi-həvayi-nəfsdən xilas bula və könül təxliyə bula və təxliyədən genə təxliyə bula, yə’ni təsfiyə bula ki, ol təsfiyə iddəti məsabesindədir Həqqi-təala ol könüldə təsərrüf etməkdə. Ol könül ləyaqəti ola, pəs ol könül xülasəsi ola. Ol könül ki: «Beynə isbəyni min əsabi ərrəhman»
Yə’ni Həqqi-təalanın yədi-qüdrəti barmaqlarının iki barmağı arasındadır.
Beyt:
Xoşa an del ke nəqşəş rəmze canəst,
Ke mohre əsbə’e Rəhman bər an əst.

Tərcüməsi: O könül xoşdur ki, naxışı canın rəmzidir,
Və Rəhmanın (Allahın) barmağının möhürü onun üzərindədir.

Mə’nası budur ki, xoşdur ol könül ki, anın nəqşi rəmzi – can ola,
dəxi Həqqi-təalanın qüdrəti, barmağının möhri anın üzərində ola.

FAİDƏ – 13

Sultan Şeyx Səfi-qüddəsə sirruhu: «Və axərunə’ – tərəfu bizunubihim xələtu ’əmə-lən-salihən və axərə səyyi-’ən» /Tərcüməsi: /Münafiqlərin/ bir qismi də günahlarını e’tiraf etdi. Onlar /əvvəl etdikləri/ yaxşı bir əməllə /sonradan etdikləri/ pis əməli bir-birinə qatışdırmışdılar. «Tövbə» surəsi, 102-ci ayə/ ayətində buyurdu ki: «Şol süt ki, heyvan əmcəkindən gəlür, pak və tahirdir. Əgər sütün məmərrində, yə’ni ağaran yerdə maddə olsa, ol süt qan ilə və irin gələ çıxsa, ol süt pak olmaz.
Pəs anın tədbiri oldur ki, ol maddə /ni/ ondan gedərələr. Şöylə ki, ol sütün məmərrində şaibeyi-tələvvüs qalmıya, andan sonra gələn süt pak /və/ saf gələ: «Ləbənən xalisən-sa-iğəlliş-şaribin» /Tərcüməsi: Təmiz südü sizə içirdik. «Nəhl» surəsi, 66-ci ayə/ ola. Və könül dəxi həmçinan məhəlli-varidi-ilhami-fücur və təqvadır. «Fə-əlhəməhə fücuruha və təqvaha» /Tərcüməsi: Sonra da ona xeyir və şəri öyrətdi. «Şəms» surəsi, 8-ci ayə/. Pəs əməl dəxi müxtəlit olur ki: «Xələtu əmə-lən-salihən və axərə səyyi – ’ən!».
Çünki ilhami –fücur qapısı məsdud ola, yə’ni bağlu ola, şeytani və nəfsani təşvişlər və iğvalardan münqəti olur. Və andan sonra ol əməl ixlas ilə olur və pak olur. «Əla lillahid – dinul – xalisu» /Tərcüməsi: Bil ki, xalis din ancaq Allaha məxsusdur. «Zumər» surəsi, 3-cü ayə/
Beyt:
An came səfa ke rahe ruh-əst dəru,
Bi şayebeye ğobar-o-xaşak xoş-əst.

Tərcüməsi: Ruha rahatlıq verən o saflıq şərabi,
Tozdan və çör-çöpdən təmiz olduqda xoşdur!

Mə’nası budur ki, ol səfa şərabı kim anda canın rahət olmasıdır, şaibəyi-qübar və xaşaksız xoş olur.
Yə’ni şərabi-safii xalis xoşdur. Şol ləbəni – xalis xoş olduğu kimi ki, anda şaibeyi-tələvvüs yoxdur.

LÜĞƏT

Səfvət – saflıq, xalislik, təmizlik
Səfa – saflıq; rahatlıq; əyləncə; saf, duru; tamaşa,seyr
Sipas – şükür, həmd
Nöh kainat – doqquz aləm
Ləmyəzəl – həmişəlik, daimi, ölməz, əbədi
Əsnaf – siniflər
Aləmi-ədəm – yoxluq aləmi
Təxsis – həsr etmə, ayırma, birinə məxsus olma
Zakiyat – saf, təmiz, müqəddəslər
Məb’us – göndərilmiş, elçi
Təyyib – yaxşı, gözəl, xoşa gələn
Tahir – təmiz, pak
Kəmtər – lap az, azacıq; e’tibarsız
Nəhif – arıq, zəif
Bürhan – dəlil, isbat, çübut
Təqiyyə – məslək və e’tiqadın başqalarından gizlədilməsi;
haramdan çəkinmək
Təvəccöh – rəğbət, meyl; bir şeyə tərəf dönmə
Mənaqib – mədh, tə’rif
Süləha – əmin, salamat olanlar; salehlər, yaxşı əməl sahibləri
Salik – bir təriqətə mənsub olan; bir yolu təqib edən
İntihal – sona çatdırılmış, bitmiş, tamamlanmış
Kəminə – aciz; həqir; kiçik
Mən’ – qadağan etmə, qabağını saxlama
Məvane’ – maneələr
Müqəyyəd – maraqlanan; sərbəst olmayan; bağlı
Mübtədi – başlayan, ilk
Mə’ni – məzmun, mövzu, məsələ, səbəb
Mütabiət – tabeçilik, ardıcıllıq
Masəvaullah – Allahdan başqa, Allahdan savayı
Xəşiyət – qorxu
Danatər – daha bilikli, çox bilən
Müqərrər – iqrar olunmuş, qərar verilmiş
Suri – zahiri, formal
Fe’l – iş, əməl
Hicab – örtük, pərdə
İxfa – gizlətmə
Əbrar – nəcib, müqəddəs adamlar
Müqərrəb – yaxınlaşmış, yaxın adam
Müzaf – qatılmış, əlavə edilmiş
Mətmə’ – arzu olunan, meyl olunan
Sifati-raziyə – razılıq doğuran sifətlər
Sifati – mərziyə – bəyənilmiş sifətlər
Amm – kütlə, qara camaat
Xass –xüsusi, seçilmiş şəxslər
Mənam – yuxu, röya
Ləvame’ – parlayan şeylər
Müfariqət – ayrılma, bir-birindən uzaqlaşma
Rətb və yabis – mövcüd olan hər şey; yaş və quru
Mükəvvən – yaradılmış, xəlq olmuş
İstiğfar – bağışlanmasını istəmə; üzr istəmək
Əzim – böyük, ağır
Mübəddəl – dəyişdirilmiş, başqa formaya salınmış
Münhəsir – məhdud, yalnız bir şeyə və ya adama həsr edilmə
Ürfə – yaxşılıq, xeyir; adət, dəb
Föhş – söyüş, nalayiq söz
Münkər – inkar olunmuş, qəbul edilməyən
Də’vi – iddia, tələb; də’vət etmək
Məsx – şəklini dəyişib çirkin və pis hala salma
Mütəəsif– təəssüf edən
Mürəvviyyə – şəffaf, duru, saf
İba – razı olmama, rədd etmə
Mütəvəssit – orta halda olan; vasitəçi
Ülvi – yüksək, uca
Ərvah – ruhlar
Müqtəza – lazım olan, vacib
İstehsan – xoşlama, bəyənmə
Vüzuh – aydınlıq, aşkarlıq

BAB – 2
Bab – fəsil, hissə, mövzu
Bəyan – anlatma, söyləmə
Kəlamullah – Allahın sözü, Quran
Fəvaid – faydalar
Kəlmeyi – tövhid – Allahın birliyinə inam kəlmələri
Nafe’ – faydalı, xeyirli, mənfəətli
Müfid – faydalı; ibrətli; ibrətamiz
Müzəkkər – kişi kimi; kişi cinsi; erkək
Kəlmeyi-təyyibə – yaxşı, gözəl kəlmələr
Lacərəm – şübhəsiz; nəhayət; lazımdır
Əflak – fələklər, fələklərin cəmi
Müstəqər – məqam, qərar tutulan yer
Dal – budaq
Rövzeyi-rizvan – cənnət, behişt bağı
Aləmi-ülvi – yüksək, uca aləmlər
Aləmi-süfli – aşağı, alçaq aləmlər
Ənfüs – canlar, insanlar
Afaq – aləm, dünya; üfuqlar
Pərtov – işıq, nur
Mişkat – çıraq qoyulan yer; taxça
Bəhcət – şadlıq, sevinc gözəllik
Fələq – şəfəq, dan; alaqaranlıq sübh
Səlasil – silsilələr, zəncirlər
Misbah – çıraq, lampa, fənər
Müfariqət – uzaqlaşma; bir yeri tərk edib getmə
Aləmi-ərvah – ruhlar aləmi
Aləmi-əsrar – sirlər aləmi
Qəllaş – ədəbsiz, hiyləgər, dərbədər
İttisal – möhkəm olma, yaxınlıq; birləşmə
Müttəsil – daimi, əbədi; arası kəsilmədən
İstima’ – dinləmə, eşitmə
Mütabiət – tabe olma; ardıcıllıq
Tələqqi – qəbul etmə, münasibət bildirmə; hesab etmə; görüşmə
Ümur – işlər, əmrlər
Qəvvas – dalğıc, üzgüçü; oxatanla silahlanmış döyüşçü
Yədi-qüdrət – qüdrət əli
Səma’ –eşitmə; sufilərin musiqi və rəqs məclisi
Məzbələ – zibillik, zibilxana
Məslubül-ixtiyar – ixtiyarı əlindən alınmış
Məsnəd – mənsəb, taxt; dayaq
Təqva – mö’minlik
Əhdül-xass – seçilmişlərin iqrarı, əhdi, sözü, vədi
Təqərrüb – yaxınlıq, yaxın münasibət; yanaşma
Təzərrö’ – itaətkarlıq; yalvarıb- yaxarma
Məcruh –yaralı
Mə’ruf – mə’lum olan, məşhur
Xəşyət – qorxu
Saniyən – ikinci, ikinci olaraq
Salisən – üçüncü, üçüncü olaraq
Münhərif – bir tərəfə əyilən; dəyişmiş; əyri; sağlam olmayan
Ənva – növlər
Ənhar – çaylar, arxlar
Əşcar – ağaçlar
İşraq – parlatma, işıqlandırma
Təsfiyə – saflaşdırma, durulaşdırma
Kəvakib – ulduzlar
Nəyyir – nurlu, parlaq
Əcram – səyyarələr, göy cismləri
Üluhiyyət – allahlıq
Xatəm – üzük; möhür; son
Təsərrüf – yiyələnmək, ələ keçirmək
Əqd – bağlama, tərtib etmə; kəbin
Müqəyyəd – bağlı, asılı; maraqlanan
Qeyd – bənd etmə; bağlama; qayğı
Təxliyə – boşaltma, boşaldılma
Tahir – təmiz, pak
Məmərr – keçiləcək yol, yer
Şaibə – ləkə, qüsur; bəla, müsibət; şəkk, şübh
Tələvvüs – bulaşma, çirkaba batma
İğva – azdırma, yolundan çıxarma
Münqəte’ – kəsilmiş, üzülmüş
Xaşak – çör-çöp, zir-zibil