اسکی تورکجه درسلیکلر و رشدیه‌نین «تمثیلات لقمان» کیتابی- 10
میرزا حسن رشدیه، تمثیلات لقمان، تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق، تهران، تکدرخت، ۱۳۸۸.
- 22 -
شئر و سیچان
بیر واخت شئر یاتمیشدی. بیر سیچان اونون اوستوندن کئچنده، شئر اویانیب اونو دوتدو. سیچان دئدی:
«- گل منی آزاد ائیله، بیر واخت اولار کی سنه لازم اولارام.»
شئر بو سؤزه گولوب اونو آزاد ائیله‌دی.
بیر واخت که شئر شیکارچیلارین تورونا دوشوب باغیریردی، سیچان اونون فریادینی ائشیدیب و گلیب تورو دیشی ایله کسدی و شئری خلاص ائیله‌دی.
معناسی:
گره‌کمزی ساخلا، بیرگون گره‌ک اولار.
- 23 -
خوروز و گؤیرچین
بیرگون بیر دهاتی دگیرمانادن آپاردیغی حالدا، جووالین ییرتیغیندان بوغدا یئره تؤکولوردو.
خوروز و گؤیرچین دانه تحصیل ائیله‌مک باشلاییب، نفاق ایله مشغول اولدولار.
خوروز بخل ائدیب، گؤیرچینلری قاودی. گؤیرچینلر، خوروزدان چالاغانا شیکایت آپاردیلار. چالاغان خوروزو پارچالاییب، گؤیرچینلری‌‌ده بیر – بیر بوغدو، و دانه‌لری یئدی و یولا باشلادی.
معناسی:
گؤیرچینلر خصوصوندا: یانغیدان چیخدیم، پالیدا دوشدوم.
خوروز باره سینده: دوه‌دن بؤیوک فیل وار.
قصه‌دن حصه:
نفاقی و مواساتی اولان طائفه، همیشه راحت و آسوده‌دیر. اما تفاقی و مواساتی اولمایان طائفه، داییم بلادا و زحمتده‌دیر.
آتالار سؤزو:
قونشو[نو] بیر اؤکوزلو ایسته تا ایکی اؤکوزلو اولاسان.
- 24 -
تدبیر سیز بیر مارال
مارالین بیری، سو ایچمک اوچون، سو دریاسی‌نین ایچینه گیردی. طاماهکارلیغیندان بیر خیلی سو ایچیب، سونرا، اورادان چیخماق ایسته‌ییر ایسه‌ده، ممکن اولا بیلمه‌دی. بو اثنادا تولکونون بیری بونو گؤروب دئیرکه:
«- ای مارال قارداش! ایشین چوخ یاماندیر! سنه لازم ایدی که اورایا دوشمکدن قاباق، نه قسم چیخا بیله جگی‌نی فیکیر ائیلیه‌یئیدین.»
معناسی:
مشورت و مصلحت‌سیز ایشلرین نتیجه‌سی ضررلی اولار.
- 25 -
طاماکاهکار بیر قاری
بیر قوجا قاری‌نین بیر تویوغو وار ایدی. بو توویوق، هر گون، بیر دنه گوموش یومورتا یوموتلاردی. قاری، بیرگون اؤز – اؤزونه فکر ائیله‌ییب دئدی که:
«- اگر بو تویوغـ[ـون] یئمین آرتیرام ایسه، البته گونده یومورتا یومورتلار.»
اوندان سونرا، هر گون تویوغون یئمینی و سویونو آرتیرماغا باشلادی.
تویوق، سوو یئمدن اوقده‌ر یئدی که بیر گون چینه‌دانی داغیلیب، مردار اولدو.
معناسی:
چوخ طاماهکارلار واردیر که شک و شبهه‌لی بیر فایده‌نی اله گتیرمک اوچون، اللرینده اولان فایده‌سینی ده تلف ائدر‌لر.»
مثلدیر:
چوخ یئمک، آدامی آز یئمکلیکدن ده قویار.
- 26 -
قورد ایله آسلان
بیر واخت، قوردون بیری بیر کئچی بالاسینی آغزینا آلیب گئدیردی. یولدا بیر آسلانا راست گلدی. آسلان قوردون آغزیندان اونو آلیب یئدی. قورد اوزاقدا دوروب دئییردی:
«- من تعجّب ائیلیرم که غصب ائیله دیگیم شئی، یعنی اؤزگه‌نین الیندن آلدیغیم زاد نئجه منیم الیمده قالیردی.»
معناسی:
ظلم و زور ایله آلینان مال، ظالم الینده قالماز، اگر قالسادا، اوندان قایدا اولماز.
- 27 -
حقارته تابی اولمایان آسلان
آسلانلارین بیری، گونش حرارتیندن بیر ماغارا کؤلگه‌سینه التجا ائیله‌میشدی. بیر چکیرتکه پیدا اولوب آسلانین اوستونه قوندو، و آرخاسیندان دیشلمگه باشلادی.
آسلان چکیرتگه‌نین حرکتیندن خویلانیب، ساغ و سولا دؤنوردو، و غضبدن تیتریر ایدی.
تولکونون بیری بو حالی گؤروب، گولدو. آسلان، تولکویه اوز چئویریبن دئدی:
«- ای تولکو! منیم بو وجهیله لرزان اولماغیما ریشخند ائیلمه، زیرا منیم جانیما تیترتمه سالان چکیرتگه اولماییب، آنجاق اونون حقارت و جسارتینه تاب گتیره بیلمه دیگیمدندیر که بئله تیتریرم.»
معناسی:
دنیادا عاقل و کامل اولان آداملار، جمله‌دن زیاده حقارت و آلچاقلیق گتیرن شئیلردن قورخمالیدیرلار.
منظومه‌سی:
اولدو بیر شیر و بیرده روباه،
بیر – بیریله شکار اوچون همراه.
دولانیردیله کوه و صحرانی،
جنگل و بیشه و بیابانی.
لیک گرم اولموش ایدی بس که هاوا،
اود گؤرونوردو ماهی یه دریا.
شیر و روبه ده قالماییب طاقت،
یاتدیلار بیر ماغارادا راحت.
ائیله ییردیله صحبت بسیار،
اولوبان بیر – بیریله یارغار.
از قضا بیرچکیرتگه‌ی نادان،
وارمیش اول غار گوشه سینده نهان.
غفلتا شیرین اوسته آتلاندی،
هورکوبن شیر، قالخدی توللاندی.
قهردن گؤزلری اولوب قان تک،
هر توکو پیکرینده پیکان تک.
گولدو چوخ قاه – قاه ایله روباه،
عرض قیلدی گوله – گوله «ای شاه!
سن سن اول کیم اولاندا عازم جنگ،
پنجه اورماز سنیله ببر و پلنگ.
نییه اولدون بئله بوگونده جنون،
که سنی بیر چکیرتگه ائتدی زبون؟
بیر ملخدن که داغیدیر اونو مور،
نییه خوف ائتدین این امیر غیور؟»
وئردی آسلان جواب: کای احمق!
قورخمادیم من چکیرتگه‌دن، مطلق!
لیک گلدی منه بو امر گران،
که منه جرأت ائتدی بیر نادان.
ائتدی چون بیردنی منه جرأت،
بو سبب اؤلدورور منی غیرت!
قصه‌دن حصّه:
دگیل آنجاق بو قصه‌دن، ای جان!
غرضیم نقل روبه و آسلان.
غرض اولدور که مد معنی یاب،
چکسه یوزمین بلا و جور و عذاب.
صبر ائدیب گؤستره‌ر قضایا رضا،
لیک دوشوار اولور اونا بو بلا.
که ائده بیر سفیه بی سر و پا،
اونو حرف گران ایله رسوا!
نئجه که شیخ سعدی شیراز.
بئله چکمیش بو پرده ده آواز:
پارسا را بس این قده‌ر زندان،
که بود هم طویله‌ی رندان!
- 28 -
آلدانمایان بیر ئوکوز
آسلانین بیری، زولو و قووتلی اولان یئیکه بیر اؤکوزو پارالاییب یئمک ایسته ییردی. و بو سببه گؤره اوندان قورخوب هئچ بیر شئی ائتمزدی.
آسلان حیله‌دن باشقا بیر چاره بیلمه‌دی و بیر دفعه اؤکوزون یانیندان کئچدیگی حالدا، اونا دئدی که بو گئجه کؤرپه قوزو قربان ائیله‌میشم، بیزه گلینیز، اونو بیر یئرده یئیک. اؤکوز بو دعوتی قبول ائیله‌ییب، آسلان ایله بیر یئرده ساکن اولدوغو محلّه گلدیلر.
آسلان اورادا بیر چوخ اودون یاندیریب، اوستونده بیر قیلپلی قازان قویموش اولدوغونو اؤکوز گؤره‌ر – گؤرمز، گئری دؤنوب و قاچماغا باشلادی.
آسلان دئدی:
«- ای اؤکوز بئله تئز قاییتماقدا سبب نه اولدو؟»
اؤکوز جواب وئریب دئدی که:
«- بورادا اولان تدارکـ[ـون] قوزودان بؤیوک بیر حیوان [ایچون] اولماغینا شک و شبهم قالمادیغی اوچون قاچیرام.»
معناسی:
عاقل و هوشیار اولانلار، دوشمنلرینی بیلیب، اونلار ایله الفت و انسیّت ائیلمزلر و وعدو نویدلرینه آلدانمازلار.
بسم الله الرحمن الرحیم