Prof. Dr. Hüseyin Düzgünün yayınladığı QARA MƏCMUƏ - 3

2000 ilində Təbrizdə Qara Macmuə adlı kitab nəşredildi. Bu kitabı Prof. Dr. Hüseyin Düzgün tərtib etmişdir. O, Şeyx Səfi Ərdibiliyə aid olan qıssa sözləri şerlər və hekayələri bir yerə yığıb bu ad ilə təqdim etmişdi. Həmin kitabı Bakıda İslam Ğəribli latin hərflərinə çevirib nəşretdi. Aşağıda Bakıda nəşrolan kitabı oxuyursunuz.

İsa Məcidi

Qaynaq: http://www.uludil.gen.az/qaramecmue.php

3-1. ŞEYX SƏFİYƏ MƏNSUB GİLƏKCƏ ŞE’RLƏR

Ön sözdə qeyd etdiyimiz kimi Şeyx Səfiəddin İshaq Şeyx Zahid Gilaninin qızı Bibi Fatimə ilə evlənmiş və iyirmi ildən ziyadə, Şeyx Zahidin ölümünə qədər giləklər arasında yaşamışdır. Odur ki, Şeyx Səfi gilək dilini də yaxşı öyrənə bilmişdir.
«Silsilətün-nəsəbi-Səfəviyyə» kitabında Şeyx Zahid Gilaninin nəvəsi Şeyx Hüseyn bir neçə qoşabeyt və bə’zi farsça şe’rləri Şeyx Səfiyə mənsub edir. Əlbəttə, bu şe’rlərin Şeyx Səfidən olmasında şəkk də vardır .
Biz bu şe’rlərin Şeyx Səfiyə mənsub olmasında şəkk etmirik. O, hər bir türk alimi və düşüncə sahibi kimi ətrafında olan bir çox dilləri və yarıdilləri öyrənmişdir. Giləkçə, talışca, tatca yarıdilləri, farsça və ərəbcə dilləri yaxşı bilirdi və bu dillərdə və yarıdillərdə bə’zən danışması və ya bə’zi şe’r və qısa sözlər yazması də şəkkə şayan bir hadisə deyildir. Mərhum Əli Əkbər Dehxuda farsça qaynaqlara əsaslanaraq yazır: «U əbyati həm be zəbane gilaniyi farsi sorude əst » (Tərcüməsi: O gilək dilində də bir sıra beytlər yazmışdır).

ardı (ادامه مطلب) dədir . . .

ادامه نوشته

Prof. Dr. Hüseyin Düzgünün yayınladığı QARA MƏCMUƏ - 2

2000 ilində Təbrizdə Qara Macmuə adlı kitab nəşredildi. Bu kitabı Prof. Dr. Hüseyin Düzgün tərtib etmişdir. O, Şeyx Səfi Ərdibiliyə aid olan qıssa sözləri şerlər və hekayələri bir yerə yığıb bu ad ilə təqdim etmişdi. Həmin kitabı Bakıda İslam Ğəribli latin hərflərinə çevirib nəşretdi. Aşağıda Bakıda nəşrolan kitabı oxuyursunuz.

İsa Məcidi

Qaynaq: http://www.uludil.gen.az/qaramecmue.php

ŞEYX SƏFİNİN TÜRKÇƏ ŞE’RLƏRİ

2-1. ŞEYX SƏFİNİN TÜRKÇƏ ŞE’RLƏRİNİN ÖZƏLLİKLƏRİ

Bir çox qaynaqlarda Sultan Şeyx Səfiəddin Ərdəbilinin mükəmməl «Divan»ından xəbər verilir. O, öz «Divan»ında «Səfi» təxəllüs edirmiş. Lakin əlimizdə olan türkçə və farsça əlyazmalar arasında bir çox «Səfi» təxəllüslü «Divan»larla və şe’r məcmuələrinə rast gəlirik. Sultan Şeyx Səfi Ərdəbiliyə bir hörmət əlaməti olaraq, bir çox şairlər «Səfi» sözünü öz təxəllüsü kimi seçmişlər. O cümlədən Səfi Qaraxan oğlu Səfiqulu bəyi ad aparmaq olar.
Səfiqulu özünü Şeyx Səfinin qulu hesab edirmiş. O, ikinci Şah Abbas zamanında yaşayırmış. «Təzkireyi-Nəsrabadi» onun haqqında yazır ki: «Səfiqulu bəg dər fənne-sipahigəri və əksəre-kəmalat əz əqran dər piş bud… Təb’əş kəmale-lotf dər tərtibe nəzm darəd» /Tərcüməsi: Səfiqulu bəy hərb sənətində və əksər işlərdə öz yaxınlarından seçilirdi… Şe’r yazmaqda çox incə təbə malik idi/.
Səfiqulu bəyin türkçə və farsça «Divan»ları vardır. Onun Şah Abbas mədhində yazdığı «Raiyyə» qəsidəsi də mə’rufdur. Bu qəsidənin mətlə’i belədir:

Müjdə ey meyxarələr kim getdi dey, gəldi bəhar,
Qönçə gəldi gülsitan icrə yenə biixtiyar…

ardı (ادامه مطلب) dədir . . .

ادامه نوشته

Prof. Dr. Hüseyin Düzgünün yayınladığı QARA MƏCMUƏ - 1

2000 ilində Təbrizdə Qara Macmuə adlı kitab nəşredildi. Bu kitabı Prof. Dr. Hüseyin Düzgün tərtib etmişdir. O, Şeyx Səfi Ərdibiliyə aid olan qıssa sözləri şerlər və hekayələri bir yerə yığıb bu ad ilə təqdim etmişdi. Həmin kitabı Bakıda İslam Ğəribli latin hərflərinə çevirib nəşretdi. Aşağıda Bakıda nəşrolan kitabı oxuyursunuz.

İsa Məcidi

Qaynaq: http://www.uludil.gen.az/qaramecmue.php

ŞEYX SƏFİƏDDİN ƏRDƏBİLİ

Yetişdirdiyi tarixi şəxsiyyətlər və zəkalı qələm, söz, sənət adamları ilə dünya şəhərləri ilə rəqabətdə adı birincilər sırasında çəkilən Ərdəbil şəhəri və bu torpağın əzəli, əbədi sakinləri olan Azərbaycan türklərinin bəşər mədəniyyəti, ictimai fikir tarixinə bəxş etdiyi bənzərsiz, parlaq və təkrarolunmaz şəxsiyyətlərdən biri də Şeyx Səfiəddin Ərdəbilidir. O, Şeyx Səfiəddin ki, adı yaxın və uzaq məmləkətlərdə səkkiz əsrə yaxındır ki, kəramət sahibi olan şeyxlər və övliyalar içərisində hörmətlə yad edilir, yaratdığı Səfəviyyə təriqəti və bu təriqətin əsasları üzərində boy ataraq pərvazlanan, dünyanın ən möhtəşəm dövlətlərindən biri olan Azərbaycan Səfəvi dövləti bu gün də dünya tədqiqatçı və tarixçilərinin diqqətindən bir an da olsun yayınmır.
Mənbələrin verdikləri, biri digərini inkar etməyən səhih bilgilərə görə Şeyx Səfiəddin hicri-qəməri tarixinin 650-ci ilində /miladi tarixi ilə 1252-ci il/ Ərdəbil şəhəri yaxınlığında yerləşən Kələxoran kəndində anadan olmuşdur. Nəsil şəcərəsi yeddinci imam Musa əl-Kazimə /m.754-800/ qədər gedib çatan bu müqəddəs Şeyxin beşinci ulu babası Firuzşah Qızılbaş o nəsildən, sülalədən Ərdəbilə gələn və burada məskunlaşan əvvəlinci şəxs hesab olunur. Mənbələr Firuzşahın oğlunun Əvəz, Əvəzin oğlunun Məhəmməd, Məhəmmədin oğlunun Səlahəddin, Səlahədinin oğlunun Əminəddin, Əminəddinin oğlunun isə Səfiəddin olduğunu qeyd edirlər.
Müqəddəs və mömin bir ailədə dünyaya göz açan Şeyx Səfiəddinin atası Şeyx Əminəddin Cəbrayıl zəmanəsinin pərhizkar, nüfuzlu sufi şeyxlərindən və alimlərindən olan Xacə Kəmaləddin Ərəbşah Ərdə-bilinin müridlərindən, anası Dövləti xatun isə Ərdəbil yaxınlığında yerləşən Barı kəndində yaşayan tanınmış alim və mütəfəkkir Cə-maləddin Baruqinin qızı idi. Şeyx Əminəddin Cəbrayılın Dövləti xatun-dan yeddi övladı olmuşdur ki, Səfiəddin bunların beşincisidir. Mənbələrin bə’ziləri uşaqların yeddisinin də oğlan, bə’ziləri isə altısının oğlan, birinin qız olduğunu qeyd edirdilər. Mənbələrdə oğlan uşaqlarının adları aşağıdakı sıra ilə verilir: Məhəmməd, Rəşidəddin, İsmayıl, Səfiəddin, Yə’qub, Fəxrəddin.

ardı (ادامه مطلب) dədir . . .

ادامه نوشته

پيرامون اشتباه مرحوم تربيت درباره قارا مجموعه

دکتر حسین محمدزاده صدیق

پيش از انتشار قارا مجموعه - اين اثر بي‌نظير تاريخ ادبيات صوفيانه در آذربايجان- صاحب‌نظران و اهل تحقيق به بحث پيرامون آن پرداختند و اين بحث‌ها سال‌ها ادامه خواهد داشت تا زواياي تاريك اين بخش گرانجاي از تاريخ ادب تركي بيشتر روشن شود. با توجه به اينكه بخشي از انتقادات وارده به استناد ادعاي مرحوم محمد علي تربيت در كتاب گرانقدر «دانشمندان آذربايجان» رجوع شده است، ‌در اين گفتار كوتاه سعي خواهم كرد به روشنگري در باب اين ادعا بپردازم.

مرحوم محمد علي خان تربيت فرزند ميرزا صادق از نوادگان ميرزا مهدي استرآبادي، متولد 1292 در تبريز صاحب مجله‌هاي گنجينه‌ي فنون، گنجينه‌ي معارف، تقويم تربيت و سه كتاب ارزنده‌ي تاريخ مطبوعات آذربايجان، زاد و بوم و دانشمندان آذربايجان و مؤلف مقالات ادبي فراوان در مطبوعات عصر خود، هنگام سخن از شيخ صفي الدين اردبيلي گويد:

«بقايي و غريبي نيز در تذكره‌ي پارسي و تركي خودشان شرح حال مفصلي از وي نوشته و كتابي به عنوان قارا مجموعه به حضرت شيخ نسبت داده و گفته‌اند نسخه‌ي آن مجموعه جز در خزانه‌ي كتب سلاطين صفويه در جاي ديگر موجود نيست و غريبي مزبور استطرادا قسمتي از محتويات آن را نيز ذكر كرده است».

بهتر است اول ببينيم بقايي و غريبي كيستند و كتاب‌هايشان كدام است. و آيا نقل قول مرحوم تربيت صحت دارد يا خير.

ادامه نوشته

گفتاری در شیوه‌ی تصحیح قارا مجموعه

دکتر حسین محمدزاده صدیق

در تصحیح نسخ خطی روش‌های گوناگونی اعمال می‌شود و متأسفانه نسخه‌های خطی تركی در ایران، به شیوه‌ی علمی تصحیح نشده است.

با توجه به اینكه نسخه‌های خطی سراپا مشحون از تصرّفات و تحریفات است، نیاز به بازخوانی و تصحیح و تشخیص متن صحیح احساس می‌شود. مرحوم علامه قزوینی درباره‌ی تصرفات و سهو و خطاهای عمدی و یا سهوی كاتبان و استنساخ كنندگان نسخ خطی در تاریخ 13 سپتامبر 1936 در نامه‌ای خطاب به سید حسن تقی‌زاده شمّ مصحح نسخه را مانند «شم فقاهتی» ارزش می‌نهد و می‌گوید:

«. . . جواباً . . . عرض می‌كنم خود سركار عالی از معاینه‌ی نسخه و مزاولت و ممارست مكرر ممتد مستمر آن، متدرجاً درجه‌ی ارزش مفیدی آن نسخه‌ را به دست خواهید آورد و شمّ تاریخی (نظیر شمّ فقاهتی علمای خودمان) سركار حكم خواهد كرد كه كدامیك از دو شق مزبور اصلح است . . . و هكذا در سایر موارد از این قبیل كه اساس و مناط در جمیع این چیزها ذوق سلیم و همان شمّ فقاهتی است».

وی در جای دیگری، در نامه‌ای دیگر خطاب به عباس اقبال آشتیانی كه كتاب حدائق السّحر را چاپ كرده بود، می‌گوید:

ادامه نوشته

مصاحبه با دکتر صدیق پیرامون کتاب قارا مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی

مصاحبه زیر توسط سایت دوستداران دکتر صدیق در اختیار بنده قرار داده شده است. از دست اندر کاران این سایت تشکر میکنم. با توجه به لزوم شناخت هرچه بیشتر این اثر گرانقدر مصاحبه زیر را به علاقه مندان تقدیم میشود.

 

سؤال: آقاي دكتر حسين محمدزاده صديق، اخيرا شاهد نشر كتاب قارا مجموعه (منسوب به شيخ صفي الدين اردبيلي) به همت و تصحيح جنابعالي بوده‌ايم، لطفا براي آشنايي خوانندگان ابتدا مختصري درباره‌ي كتاب قارا مجموعه و مؤلف آن صحبت بفرماييد.

جواب: در گذشته شايد بتوان گفت از قرن سوم هجري به اين سو، در ايران و سوي‌هاي آن در تاريخ ادبيات عربي، تركي و فارسي، متصوفه، مريدان مشايخ صوفيه، درباره‌ي شرح احوال و مقامات و كرامات و اقوال و سخنان و نصايح و مناقب آنان سال‌ها و حتي قرن‌ها بعد از مرگ مشايخ خود، اقدام به تهيه و تنظيم و نگارش رسالات و كتب مي‌كردند و به نام آن مشايخ معروف مي‌ساختند. مثلا در باب يكي از مشايخ صوفيه موسوم به ابو سعيد ابوالخير چندين كتاب جامع در حالات و كلمات و روايات او، نگاشته شده است. يكي از آن رسالات كتابي است كه نواده‌ي او جمال الدين ابو روح لطف الله بن ابوسعيد نوشته است كه در پنج باب است و در آن كرامات و سخنان و وصايا و روايات و حكايات مربوط به ابوسعيد را نقل كرده است كه تحت نام كلمات و حالات شيخ ابوسعيد چاپ شده است.

رساله‌ي ديگر، اسرارالتوحيد نام دارد و آن را محمد بن منور بن شيخ الاسلام بن سعد بن ابي طاهر ابوسعيد  تنظيم و تأليف كرده است و تمام مطالب و نوشته‌هاي آن را به ابوسعيد ابي الخير، جد پنجم خود منسوب ساخته است. و در واقع او، در كتاب اسرارالتوحيد منسوب به ابوسعيد ابي‌الخير، درباره‌ي احوال و اخبار و اقوال و كرامات جد خويش، از مجموعه‌ي روايات و اطلاعاتي كه در اين باب داشته، مطالبي گردآورده است.

رسالات متعدد ديگري نيز در باب ابوسعيد و از زبان او و يا رسالاتي درباره‌ي ديگر مشايخ صوفيه موجود است كه اهل فن از آن‌ها اطلاع دارند. البته اين گونه تأليف، خاص صوفيه نيست. شما در نظر بگيريد كه كتاب بسيار عزيز ما شيعيان يعني نهج البلاغه هم از سوي سيد رضي و با عشقي كه به مولاي متقيان حضرت علي بن ابي‌طالب (ع) داشته، تنظيم شده است و ديوان حضرت علي(ع)  كه باز از طرف وي تدوين گشته، منسوب به آن حضرت مي‌باشد. كتاب نهج الفصاحه را هم خود پيامبر گرامي ما تأليف نفرموده‌اند بلكه بعدها علاقه‌مندان با استفاده از روايات صحيح و اصحّ، اين كتاب را كه حاوي كلمات قصار آن حضرت است، تأليف كرده‌اند. و صحيفه‌ي سجاديه نيز چنين است. و ديگر كتب منسوب به اولياء و اقطاب و مشايخ كه حاوي نصايح و كلمات و سخنان آنان است، بعد از مرگ آنان تأليف و تنظيم شده است.

شيخ صفي الدين اردبيلي هم يكي از مشايخ كبار صوفيه بوده است و به تركي صحبت مي‌كرده است. مريدانش رسالات منسوب به او را جمع آوري كرده‌اند و آنچه را كه در باب او و به نقل از كلمات او، نصايح و سخنان او و نظاير آن را به تركي تأليف كرده‌اند، نام آن را قارا مجموعه گذاشته‌اند كه در كتب تراجم احوال و تذكره‌هاي مربوطه به نام آن اشاره مي‌شود. و اين مجموعه چنان عزيز بوده است كه پيوسته در خزاين كتب شاهان صفوي در اصفهان نگهداري مي‌شده است و قبل از انتقال پايتخت به اصفهان نيز، در اردبيل و تبريز و قزوين نسخ متعدد و البته متفاوت آن در صندوق‌هاي كتابخانه‌ي سلطنتي قزلباشان موجود بوده است و بعد از فروپاشي سلسله‌ي صفويه به تاراج رفته است ولي پيوسته ميان مريدان صفويه و قزلباشيه روايات و نسخ شايد بازنويسي شده استنساخ‌هاي جديد و دستنويس‌هاي متعدد آن كه اغلب بياض ناميده مي‌شده، وجود داشته است.

ادامه نوشته